خلاصه کتاب نمک سازمان: نکات مدیریت کاربردی در سازمان ( نویسنده مرتضی لطف الهی )

کتاب «نمک سازمان: نکات مدیریت کاربردی در سازمان» اثر مرتضی لطف الهی، به بررسی عناصر نامرئی اما حیاتی در موفقیت و پایداری سازمان ها می پردازد. این کتاب با تشبیه این عوامل به نمک که حضوری نامحسوس اما ضروری برای طعم و بقای هر خوراکی دارد، اهمیت ارزش ها، فرهنگ سازمانی، اعتماد و ارتباطات مؤثر را در ساختار یک سازمان تبیین می کند. در واقع، نمک سازمان به آن دسته از عوامل نرم و انسانی اشاره دارد که هویت، انسجام و اثربخشی یک مجموعه را تضمین می کنند و فقدان آن ها می تواند به تدریج سازمان را رو به زوال ببرد.

در دنیای امروز که کسب وکارها با تغییرات سریع و چالش های پیچیده ای روبرو هستند، صرف تمرکز بر ساختارها، استراتژی ها و شاخص های مالی دیگر برای دستیابی به موفقیت پایدار کافی نیست. عنصری نامرئی اما قدرتمند وجود دارد که می تواند سرنوشت یک سازمان را رقم بزند و آن چیزی نیست جز «نمک سازمان». مرتضی لطف الهی در کتاب خود با همین عنوان، دریچه ای نو به سوی درک این عوامل بنیادین گشوده است. این کتاب برای مدیران، کارشناسان و هر کسی که به دنبال عمیق تر کردن فهم خود از دینامیک های سازمانی و ایجاد محیط کاری سالم و پربار است، یک نقشه راه عملی ارائه می دهد.

نمک سازمان چیست و چرا حیاتی است؟ (مفهوم شناسی)

مفهوم «نمک سازمان» در ابتدا ممکن است کمی انتزاعی به نظر برسد، اما مرتضی لطف الهی با تشبیهی هوشمندانه، آن را ملموس و قابل درک می کند. همانطور که نمک در غذا حضوری نامرئی دارد ولی طعم، قوام و حتی دوام غذا را تضمین می کند، نمک سازمان نیز مجموعه ای از عناصر ناملموس و انسانی است که برای بقا، رشد و پایداری هر سازمان ضروری است. این عناصر فراتر از نمودارهای سازمانی، دستورالعمل ها و اهداف مالی هستند و شامل مواردی چون ارزش های مشترک، فرهنگ سازمانی، اعتماد متقابل، اخلاق کاری، ارتباطات مؤثر، تعهد و مسئولیت پذیری می شوند.

اهمیت نمک در بقا و رشد سازمان از آن جهت حیاتی است که این عوامل نامرئی، پایه و اساس ساختارها و استراتژی های ملموس تر را شکل می دهند. یک استراتژی عالی بدون وجود اعتماد، فرهنگ کاری مناسب یا ارتباطات شفاف، محکوم به شکست است. نمک سازمان، چسبی است که اجزای مختلف یک سازمان را به هم پیوند می دهد و بدون آن، انسجام سازمانی از هم گسسته می شود. این عناصر نه تنها به سازمان کمک می کنند تا در برابر شوک ها و تغییرات مقاوم باشد، بلکه موتور محرکه نوآوری، خلاقیت و تعهد کارکنان نیز به شمار می آیند.

تفاوت «نمک سازمان» با سایر مفاهیم مدیریتی (مانند ساختار یا استراتژی) در نقش مکمل و بنیادین آن است. در حالی که ساختارها نحوه تقسیم کار و سلسله مراتب را تعریف می کنند و استراتژی ها مسیر رسیدن به اهداف را مشخص می سازند، نمک سازمان به این سوال پاسخ می دهد که «چگونه» این ساختارها کار می کنند و «چرا» کارکنان به استراتژی ها متعهد می شوند. بدون نمک، یک سازمان می تواند از نظر ساختاری کامل و از نظر استراتژیک هوشمند به نظر برسد، اما در عمل دچار فرسایش درونی شده و توانایی خود را برای جذب و حفظ استعدادها از دست می دهد. به عبارت دیگر، نمک سازمان روحی است که در کالبد یک مجموعه می دمد و به آن حیات و پویایی می بخشد.

نمک سازمان، عناصری نامرئی اما حیاتی هستند که هویت، انسجام و اثربخشی یک مجموعه را تضمین می کنند. بدون این عوامل نرم و انسانی، حتی بهترین ساختارها و استراتژی ها نیز به ثمر نخواهند رسید.

ارکان اصلی نمک سازمان: چشیدن طعم مدیریت کاربردی

کتاب «نمک سازمان» به تفصیل به بررسی ارکان اصلی این مفهوم می پردازد و راهکارهای عملی برای نهادینه کردن هر یک را ارائه می دهد. این ارکان، ستون های اصلی هستند که سازمان را بر پایه های مستحکم انسانی و اخلاقی بنا می کنند.

اعتماد و شفافیت

اعتماد، سنگ بنای هر رابطه انسانی موفقی است و در محیط سازمانی نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. وقتی اعتماد در سازمان وجود دارد، کارکنان بدون ترس از قضاوت یا سوءاستفاده، ایده های خود را مطرح می کنند، ریسک پذیری افزایش می یابد و همکاری های بین بخشی تقویت می شود. این امر به نوبه خود، بهره وری و تعهد کارکنان را به طرز چشمگیری بالا می برد. در محیط های فاقد اعتماد، انرژی زیادی صرف محافظت از خود، بازی های سیاسی و پنهان کاری می شود که نتیجه آن، کاهش شدید کارایی و افزایش استرس شغلی است.

استراتژی های ایجاد شفافیت در تصمیم گیری ها و ارتباطات سازمانی نقش کلیدی در ساخت اعتماد ایفا می کند. این استراتژی ها شامل به اشتراک گذاشتن اطلاعات مرتبط (به جز موارد محرمانه)، توضیح دلایل پشت تصمیمات، برگزاری جلسات پرسش و پاسخ منظم، و ایجاد کانال هایی برای ارائه بازخورد صریح و صادقانه است. شفافیت به کارکنان حس مالکیت و مشارکت می دهد و باعث می شود خود را بخشی از فرایند بدانند، نه صرفاً مجری دستورات.

ارزش های مشترک و فرهنگ سازمانی

ارزش ها باورهای بنیادین هستند که رفتارها و تصمیمات فردی و جمعی را در سازمان هدایت می کنند. فرهنگ سازمانی نیز به مجموعه این ارزش ها، هنجارها، باورها، و روش های انجام کار در یک مجموعه اطلاق می شود. این فرهنگ به صورت ناخودآگاه بر تمام تعاملات و انتظارات در سازمان تأثیر می گذارد. چگونگی شکل گیری ارزش ها اغلب از بنیان گذاران سازمان و رهبران آن آغاز می شود و با مرور زمان، از طریق داستان ها، نمادها، و رویدادهای سازمانی تقویت می شود. ارزش های مشترک، هدف واحدی را برای همه اعضای سازمان ایجاد می کنند و باعث می شوند کارکنان نه تنها از نظر حرفه ای، بلکه از نظر هویتی نیز به سازمان خود تعلق خاطر پیدا کنند.

روش های تقویت فرهنگ مثبت و همسو با اهداف سازمان شامل موارد متعددی است. یکی از مهم ترین آن ها، الگوسازی توسط رهبران است. مدیران باید خود تجسم ارزش هایی باشند که سازمان به آن ها اعتقاد دارد. علاوه بر این، شناسایی و پاداش دادن به رفتارهایی که مطابق با ارزش ها هستند، و همچنین برخورد سازنده با رفتارهایی که مغایر با آن ها تلقی می شوند، در نهادینه کردن فرهنگ نقش دارد. آموزش های مستمر، جلسات فرهنگی، و ایجاد فرصت هایی برای تعامل اجتماعی میان کارکنان نیز به تقویت فرهنگ مثبت کمک می کند.

ارتباطات مؤثر و جریان اطلاعات

ارتباطات مؤثر شریان حیاتی هر سازمان است. اهمیت ارتباطات دوطرفه و باز در سازمان از آن جهت است که اطلاعات باید آزادانه و بدون فیلترهای غیرضروری در تمام سطوح جریان داشته باشد. این امر شامل ارتباطات از بالا به پایین (رهبران با کارکنان)، از پایین به بالا (کارکنان با رهبران)، و ارتباطات افقی (بین همکاران و بخش ها) است. وقتی ارتباطات ضعیف باشد، سوءتفاهم ها افزایش می یابد، تصمیم گیری ها مختل می شوند، و شایعات جایگزین واقعیت می شوند که همه این ها به کاهش اعتماد و بهره وری منجر می شود.

مکانیسم هایی برای تضمین جریان آزاد و صحیح اطلاعات شامل استفاده از پلتفرم های ارتباطی مناسب (مانند اینترانت، ابزارهای مدیریت پروژه، جلسات منظم تیمی)، ایجاد فرهنگ بازخوردپذیری، گوش دادن فعال، و آموزش مهارت های ارتباطی به کارکنان است. همچنین، اطمینان از اینکه اطلاعات مهم به موقع و به صورت قابل فهم به دست افراد مرتبط می رسد، از بروز مشکلات جلوگیری می کند. مدیران باید خود تسهیل کننده اصلی این جریان اطلاعات باشند و محیطی را ایجاد کنند که در آن، همه احساس کنند صدایشان شنیده می شود و می توانند بدون ترس، اطلاعات و ایده های خود را به اشتراک بگذارند.

مسئولیت پذیری و تعهد فردی

مسئولیت پذیری به معنای پذیرش عواقب تصمیمات و اقدامات است، چه مثبت و چه منفی. ایجاد فرهنگ مسئولیت پذیری در تمامی سطوح سازمان، از مدیران ارشد گرفته تا کارکنان تازه کار، امری حیاتی است. وقتی همه افراد در سازمان مسئولیت وظایف خود را بر عهده می گیرند، شاهد افزایش کیفیت کار، کاهش خطاها، و بهبود عملکرد کلی سازمان خواهیم بود. این فرهنگ با تعیین انتظارات واضح، تفویض اختیار مناسب، و بازخوردهای سازنده تقویت می شود.

نقش فردی در موفقیت جمعی سازمان بسیار پررنگ است. هر فردی با تعهد به کار خود و درک تأثیری که بر دیگران و اهداف کلی سازمان می گذارد، می تواند به موفقیت مجموعه کمک کند. تعهد فردی زمانی شکل می گیرد که کارکنان احساس کنند کارشان ارزشمند است، در تصمیم گیری ها مشارکت دارند، و فرصت رشد و توسعه برایشان فراهم است. مدیران باید با ایجاد فضایی که در آن کارکنان احساس امنیت و انگیزه می کنند، این تعهد را پرورش دهند. وقتی کارکنان متعهد باشند، نه تنها وظایف خود را به خوبی انجام می دهند، بلکه در برابر چالش ها نیز مقاومت کرده و به دنبال راه حل های خلاقانه هستند.

انعطاف پذیری و آمادگی برای تغییر

در دنیای امروز که با سرعت بی سابقه ای در حال تغییر است، انعطاف پذیری دیگر یک مزیت رقابتی نیست، بلکه یک ضرورت برای بقا است. سازمان هایی که در برابر تغییر مقاومت می کنند، به سرعت از رده خارج می شوند. پذیرش تغییر به عنوان یک فرصت، نه یک تهدید، نیازمند تغییر در طرز تفکر و فرهنگ سازمانی است. این بدان معناست که سازمان ها باید به طور مداوم در حال یادگیری، انطباق و نوآوری باشند.

چگونه سازمان ها می توانند چابکی خود را افزایش دهند؟ این امر با ایجاد ساختارهایی که امکان تصمیم گیری سریع تر را فراهم می کنند، توانمندسازی تیم ها برای انجام کارهای مستقل، و ترویج یک ذهنیت رشد در میان کارکنان آغاز می شود. همچنین، سازمان ها باید به طور مستمر محیط داخلی و خارجی خود را پایش کرده و برای واکنش سریع به فرصت ها و تهدیدها آماده باشند. آموزش مهارت های جدید به کارکنان، تشویق به آزمون و خطا، و ایجاد فضایی که در آن شکست به عنوان فرصتی برای یادگیری دیده می شود، به افزایش انعطاف پذیری کمک شایانی می کند. نمک سازمان، با تقویت اعتماد و ارتباطات، فرایند تغییر را هموارتر می سازد و مقاومت در برابر آن را کاهش می دهد.

نکات کاربردی و راهکارهای عملی برای افزودن نمک به سازمان

درک ارکان نمک سازمان اولین گام است؛ گام دوم و مهم تر، پیاده سازی عملی آن ها در محیط کاری است. مرتضی لطف الهی در کتاب خود به این بعد عملیاتی نیز توجه ویژه ای دارد و راهکارهای ملموسی را برای تزریق این عناصر حیاتی به پیکره سازمان ارائه می دهد.

رهبری نمک پرور: نقش مدیران در نهادینه کردن ارزش ها

رهبران، ستاره قطب نمای سازمان هستند و نقش آن ها در ایجاد و نهادینه کردن نمک سازمان بی بدیل است. یک رهبر نمک پرور نه تنها از ویژگی های مدیریتی کلاسیک مانند برنامه ریزی و کنترل برخوردار است، بلکه از هوش هیجانی بالا، صداقت، و توانایی الهام بخشی نیز بهره می برد. ویژگی های یک رهبر مؤثر از دیدگاه نویسنده، فراتر از توانایی های فنی، به توانایی او در ایجاد ارتباط عمیق انسانی و پرورش محیطی از اعتماد و احترام متقابل بازمی گردد. چنین رهبرانی با رفتار خود، ارزش های سازمان را به نمایش می گذارند و به الگویی برای سایر کارکنان تبدیل می شوند.

چگونگی الگوسازی و الهام بخشی در سازمان از طریق رفتارهای روزمره رهبران صورت می گیرد. این شامل عمل کردن به قول ها، شفافیت در ارتباطات، پذیرش مسئولیت اشتباهات، و تقدیر از دستاوردهای دیگران است. رهبران باید با برقراری ارتباطات باز و گوش دادن فعال، فضایی را فراهم کنند که کارکنان احساس امنیت کرده و بتوانند ایده ها و نگرانی های خود را بدون ترس مطرح کنند. الهام بخشی نیز از طریق روشن کردن چشم انداز سازمان، ایجاد حس هدفمندی در کارکنان، و نشان دادن اعتقاد راسخ به توانایی های تیم حاصل می شود.

توسعه و توانمندسازی کارکنان

سرمایه گذاری بر روی کارکنان، در واقع سرمایه گذاری بر روی نمک سازمان است. اهمیت آموزش و رشد مستمر کارکنان در عصر دانش بر کسی پوشیده نیست. اما این توسعه تنها به آموزش مهارت های فنی محدود نمی شود؛ بلکه شامل توسعه مهارت های نرم، توانایی حل مسئله، تفکر انتقادی، و پرورش خلاقیت نیز می گردد. سازمان هایی که به طور مداوم فرصت های یادگیری و توسعه را برای کارکنان خود فراهم می کنند، نه تنها به بهبود عملکرد فردی آن ها کمک می کنند، بلکه به طور کلی سطح دانش و مهارت سازمان را ارتقا می دهند و به آن اجازه می دهند تا با چالش های جدید بهتر کنار بیاید.

چگونگی ایجاد حس مالکیت و مشارکت در کارکنان از طریق تفویض اختیار مسئولیت پذیر، درگیر کردن آن ها در فرایندهای تصمیم گیری، و ایجاد فرصت هایی برای ابتکار و نوآوری است. وقتی کارکنان احساس کنند که ایده هایشان ارزشمند است و بر نتایج تأثیر می گذارد، حس مالکیت قوی تری نسبت به کار خود پیدا می کنند و با انگیزه بیشتری برای موفقیت سازمان تلاش می کنند. این امر به ویژه در ایجاد یک فرهنگ مسئولیت پذیری و تعهد فردی که از ارکان نمک سازمان است، نقش کلیدی دارد.

مدیریت تعارض و حل مسائل سازمانی

تعارض بخشی اجتناب ناپذیر از هر سازمان است. اما نحوه مدیریت این تعارضات است که می تواند سازمان را تقویت یا تضعیف کند. رویکردهای سازنده برای مقابله با چالش ها شامل دیدن تعارض به عنوان فرصتی برای رشد و بهبود است، نه صرفاً یک مشکل. این امر مستلزم ایجاد فضایی است که در آن افراد بتوانند تفاوت دیدگاه های خود را با احترام بیان کنند و به دنبال راه حل های برد-برد باشند. مهارت های میانجی گری، مذاکره، و حل مسئله باید در بین مدیران و کارکنان ترویج یابد.

استفاده از نمک سازمان برای تبدیل چالش به فرصت، به این معناست که در مواجهه با تعارضات، می توان از ارکان نمک سازمان مانند اعتماد، ارتباطات شفاف، و ارزش های مشترک بهره برد. وقتی اعتماد وجود دارد، افراد کمتر دچار سوءظن می شوند. ارتباطات مؤثر به درک بهتر دیدگاه های مختلف کمک می کند، و ارزش های مشترک، هدف واحدی را برای حل تعارض فراهم می آورد. به این ترتیب، تعارضات به جای ایجاد شکاف، می توانند به ابزاری برای تقویت انسجام و یادگیری سازمانی تبدیل شوند.

سنجش و پایش نمک سازمان

اندازه گیری عوامل ناملموسی مانند نمک سازمان دشوار است، اما غیرممکن نیست. آیا می توان این عوامل ناملموس را اندازه گیری کرد؟ به طور مستقیم خیر، اما می توان با استفاده از شاخص های کیفی و کمی، نشانه های وجود یا عدم وجود آن را پایش کرد. این شاخص ها شامل نظرسنجی های رضایت شغلی، نرخ ترک خدمت، سطح مشارکت کارکنان در تصمیم گیری ها، تعداد ایده های پیشنهادی، میزان غیبت از کار، و حتی بررسی بازخوردهای دریافتی از مشتریان است. همچنین، می توان از ابزارهایی مانند ارزیابی های ۳۶۰ درجه و مصاحبه های خروج برای شناسایی نقاط قوت و ضعف در نمک سازمان استفاده کرد.

نشانه های یک سازمان با نمک کافی عبارتند از: روحیه بالای تیمی، نوآوری مستمر، تعهد بالا به اهداف سازمان، ارتباطات شفاف و سازنده، سطح بالای اعتماد، نرخ پایین ترک خدمت، و توانایی انطباق سریع با تغییرات. در مقابل، سازمان فاقد آن با نشانه هایی چون: شایعه پراکنی زیاد، بی اعتمادی، مقاومت در برابر تغییر، عدم مشارکت کارکنان، نزول روحیه کاری، افزایش نرخ ترک خدمت، و عملکرد ضعیف کلی شناخته می شود. پایش مستمر این شاخص ها به مدیران کمک می کند تا به موقع مشکلات را شناسایی کرده و برای تقویت نمک سازمان اقدامات لازم را انجام دهند.

نمونه های واقعی و مطالعات موردی

برای درک عمیق تر مفهوم نمک سازمان، بررسی نمونه های واقعی یا مطالعات موردی فرضی می تواند بسیار روشنگر باشد. فرض کنید شرکتی با نام سپهر در صنعت فناوری اطلاعات فعالیت می کند. در سال های ابتدایی تأسیس، سپهر به دلیل فرهنگ سازمانی قوی، تیم منسجم و مدیران متعهدی که به اصول اخلاقی پایبند بودند، رشدی انفجاری را تجربه کرد. اعتماد بین اعضای تیم در بالاترین سطح قرار داشت؛ ایده ها آزادانه مطرح می شد و همه احساس مالکیت نسبت به پروژه ها داشتند. این ها همان نمک سازمان بود که سپهر را از رقبای خود متمایز می کرد و باعث می شد با وجود چالش های فراوان در یک بازار رقابتی، بتواند به سرعت به یکی از بازیگران اصلی تبدیل شود.

اما پس از مدتی، با ورود مدیران جدید که بیشتر بر شاخص های کمی و سودآوری کوتاه مدت تمرکز داشتند و به تدریج فرهنگ سازمانی را نادیده گرفتند، اوضاع تغییر کرد. جلسات طولانی و بی نتیجه جای خود را به تصمیم گیری های پشت پرده داد، شفافیت کاهش یافت و اعتماد بین کارکنان و مدیریت خدشه دار شد. ارتباطات یک طرفه شد و صدای کارکنان کمتر شنیده می شد. این سازمان که زمانی سرشار از انرژی و خلاقیت بود، کم کم طعم خود را از دست داد. کارکنان متعهد شروع به ترک شرکت کردند، نوآوری متوقف شد و در نهایت، با وجود ساختارهای پیچیده و استراتژی های کاغذی، سپهر نتوانست خود را با تغییرات بازار وفق دهد و رو به افول گذاشت.

این مثال فرضی نشان می دهد که چگونه حضور و فقدان نمک سازمان می تواند به طور مستقیم بر سرنوشت یک مجموعه تأثیر بگذارد. سازمان هایی که به طور آگاهانه یا ناخودآگاه، به پرورش عناصری مانند اعتماد، ارزش های مشترک، ارتباطات مؤثر و مسئولیت پذیری می پردازند، نه تنها در برابر بحران ها مقاوم تر هستند، بلکه محیطی پویا و الهام بخش برای رشد و نوآوری فراهم می آورند. در مقابل، نادیده گرفتن این عوامل ناملموس، حتی در سازمان هایی با بهترین منابع مالی و انسانی، می تواند منجر به فرسایش درونی و در نهایت شکست شود.

رهبران نمک پرور با الگوسازی و الهام بخشی، فرهنگ اعتماد و شفافیت را نهادینه می کنند و هر چالش را به فرصتی برای تقویت انسجام سازمانی تبدیل می نمایند.

نتیجه گیری و پیشنهادات عملی

کتاب «نمک سازمان: نکات مدیریت کاربردی در سازمان» اثر ارزشمند مرتضی لطف الهی، فراتر از یک کتاب مدیریتی صرف، یک فراخوان عمیق به تأمل در ماهیت واقعی موفقیت سازمانی است. پیام اصلی کتاب این است که نمک سازمان، یعنی آن عناصر ناملموس انسانی و فرهنگی، نه یک انتخاب لوکس، بلکه یک ضرورت بنیادین برای بقا و شکوفایی هر مجموعه است. در جهانی که سرعت تغییرات بی امان است و رقابت فشرده تر می شود، توانایی سازمان در ایجاد اعتماد، پرورش فرهنگ مثبت، تقویت ارتباطات و توسعه مسئولیت پذیری جمعی، تعیین کننده اصلی پایداری و رشد بلندمدت آن خواهد بود.

این کتاب به ما یادآوری می کند که تمرکز صرف بر شاخص های مالی و ساختارهای خشک اداری، بدون توجه به روح حاکم بر سازمان، مانند ساختن خانه ای مجلل بر روی شنی بی ثبات است. «نمک سازمان» این بنیاد محکم را فراهم می آورد و به هر بخش از سازمان طعم و معنا می بخشد. برای مدیران و رهبران، این یک یادآوری است که نقش آن ها تنها در مدیریت اعداد و نمودارها خلاصه نمی شود، بلکه در پرورش قلب و روح مجموعه نهفته است. نهایتاً، برای درک عمیق تر این مفاهیم و بهره گیری از تمامی ظرافت های مطرح شده، مطالعه کامل کتاب «نمک سازمان» به تمامی علاقه مندان توصیه می شود.

در راستای تقویت نمک سازمان در محیط کاری خود، می توانید گام های عملی زیر را پیاده سازی کنید:

1. فرهنگ سازی شفافیت: به طور منظم اطلاعات مرتبط را با تیم خود به اشتراک بگذارید، دلایل پشت تصمیمات را توضیح دهید و کانال های باز برای بازخورد و پرسش ایجاد کنید. این کار به ساخت اعتماد و کاهش شایعات کمک می کند.
2. تقویت ارزش های مشترک: ارزش های اصلی سازمان خود را به وضوح تعریف کنید و اطمینان حاصل کنید که این ارزش ها در تمام سطوح سازمان، از جمله در فرایندهای استخدام، ارزیابی عملکرد و پاداش دهی، تبلور می یابند. خودتان الگوی این ارزش ها باشید.
3. سرمایه گذاری بر توسعه کارکنان: فرصت های آموزشی و توسعه مهارت های فردی و گروهی را برای تیم خود فراهم کنید. این امر نه تنها به رشد کارکنان کمک می کند، بلکه حس تعلق و ارزش مندی آن ها را نیز افزایش می دهد.
4. ترویج مسئولیت پذیری: وظایف و انتظارات را به وضوح تعریف کنید، اما در عین حال، به کارکنان اجازه دهید تا در نحوه انجام کار خود استقلال داشته باشند. نتایج مثبت و منفی مسئولیت پذیری را به صورت سازنده مدیریت کنید.
5. گوش دادن فعال: به طور منظم با تیم خود در ارتباط باشید و به نگرانی ها، ایده ها و پیشنهادات آن ها با دقت گوش دهید. ایجاد فضایی که در آن همه احساس کنند صدایشان شنیده می شود، ارتباطات را تقویت کرده و به حل مسائل کمک می کند.