مقایسه موقعیت جغرافیایی و آب و هوای شیراز و یزد

ایران سرزمینی با تنوع اقلیمی و جغرافیایی خیره کننده است؛ از سواحل شمالی دریای خزر با رطوبت بالا گرفته تا کویرهای مرکزی با گرمای سوزان و مناطق کوهستانی سردسیر. در میان این گستره وسیع دو شهر شیراز در استان فارس و یزد در استان یزد نمونه های بارزی از این تفاوت ها هستند. هر دو شهر ریشه در تاریخ و فرهنگ غنی ایران دارند و مقاصد مهمی برای گردشگران داخلی و خارجی محسوب می شوند اما تجربه سفر به هر یک از آن ها به دلیل تفاوت های چشمگیر در موقعیت جغرافیایی و به تبع آن آب و هوا کاملاً متفاوت است. این تفاوت ها نه تنها بر چشم انداز طبیعی و معماری شهرها تاثیر گذاشته اند بلکه سبک زندگی پوشش گیاهی و جانوری و حتی غذاهای محلی را نیز شکل داده اند. شناخت این ویژگی های متمایز به مسافران کمک می کند تا بهترین زمان و آمادگی لازم برای بازدید از هر شهر را داشته باشند و درک عمیق تری از تنوع سرزمینی ایران به دست آورند. درک چرایی این تفاوت ها که ریشه در عوامل طبیعی مانند ارتفاع از سطح دریا همجواری با کوهستان یا کویر و الگوهای بارش دارد کلیدی برای فهم اکوسیستم های منحصربه فرد این دو نگین فلات ایران است.

موقعیت جغرافیایی شیراز و یزد

موقعیت جغرافیایی هر شهر پایه و اساس شکل گیری ویژگی های طبیعی و انسانی آن است. شیراز و یزد با وجود اینکه هر دو در بخش مرکزی و جنوبی فلات ایران قرار دارند اما به لحاظ جایگاه دقیق خود نسبت به عوارض طبیعی بزرگ مقیاس تفاوت های بنیادینی دارند که این تفاوت ها سرآغاز تمایزهای اقلیمی و زیست محیطی آن هاست.

مشخصات جغرافیایی شهر شیراز

شهر شیراز مرکز استان فارس در بخش مرکزی این استان و در منطقه کوهستانی زاگرس جنوبی واقع شده است. این شهر در یک دشت نسبتاً وسیع و حاصلخیز که در میان کوه های بلند زاگرس محصور است قرار دارد. کوه هایی نظیر کوه دراک در غرب کوه بمو در شمال شرق و رشته کوه های سبزوپوشان در جنوب شهر را در بر گرفته اند و نقش مهمی در تعدیل آب و هوای آن ایفا می کنند. ارتفاع شهر شیراز از سطح دریا حدود ۱۵۰۰ متر است که این ارتفاع عاملی کلیدی در معتدل تر بودن آب و هوای آن نسبت به شهرهای کم ارتفاع تر یا کویری است. موقعیت شیراز در دامنه غربی رشته کوه های زاگرس آن را در معرض رطوبت نسبی ناشی از توده های هوایی غربی قرار می دهد که از دریای مدیترانه یا اقیانوس اطلس سرچشمه می گیرند و پس از عبور از کوهستان بخشی از رطوبت خود را به صورت بارش در این منطقه تخلیه می کنند. این موقعیت جغرافیایی دشت شیراز را به منطقه ای مناسب برای کشاورزی و باغداری تبدیل کرده و از دیرباز به «دارالعلم» و «دارالاولیا» و «شهر گل و بلبل» شهرت یافته است.

مشخصات جغرافیایی شهر یزد

شهر یزد مرکز استان یزد در قلب فلات ایران و در منطقه ای عمدتاً کویری و خشک قرار گرفته است. یزد در شمال شرقی استان فارس و در حاشیه غربی دشت کویر و شرق کویر لوت واقع شده و بخش عمده ای از اطراف آن را بیابان ها و مناطق نیمه خشک فرا گرفته است. ارتفاع شهر یزد از سطح دریا حدود ۱۲۰۰ متر است که کمی پایین تر از شیراز قرار دارد اما عامل اصلی تفاوت اقلیمی آن نه صرفاً ارتفاع بلکه همجواری مستقیم با مناطق وسیع کویری و دوری از توده های هوایی مرطوب و موانع کوهستانی بزرگ است که بتوانند رطوبت را جذب و بارش ایجاد کنند. یزد در یک دشت وسیع و نسبتاً هموار قرار دارد که تنها در برخی جهات با کوه های کم ارتفاع تر نظیر شیرکوه در جنوب غربی محدود می شود. این موقعیت در مرکز فلات خشک ایران باعث شده تا یزد به عنوان یکی از خشک ترین و گرم ترین شهرهای ایران شناخته شود با تابستان های بسیار گرم و زمستان های سرد و کم بارش. معماری خشتی و بادگیرهای مشهور یزد نمونه ای از سازگاری هوشمندانه انسان با این شرایط جغرافیایی و اقلیمی سخت است.

تفاوت های اصلی در موقعیت جغرافیایی

تفاوت های اصلی در موقعیت جغرافیایی شیراز و یزد را می توان در چند محور خلاصه کرد. اول **ارتفاع از سطح دریا** که شیراز با حدود ۱۵۰۰ متر تقریباً ۳۰۰ متر مرتفع تر از یزد با حدود ۱۲۰۰ متر است. این اختلاف ارتفاع هرچند به تنهایی عامل تعیین کننده نیست اما در کنار سایر عوامل بر دما تاثیر می گذارد. دوم **قرارگیری نسبت به رشته کوه های زاگرس**. شیراز در دامنه غربی زاگرس و در یک دره کوهستانی واقع شده که دسترسی آن به رطوبت اقیانوسی را تسهیل می کند در حالی که یزد در شرق زاگرس و در یک منطقه پست تر نسبت به این کوهستان قرار دارد و تحت تاثیر پدیده «سایه کوه» (Rain Shadow) است که مانع رسیدن رطوبت به آن می شود. سوم **همجواری با مناطق کویری**. یزد مستقیماً در حاشیه و تحت تاثیر کویرهای مرکزی ایران قرار دارد در حالی که شیراز در منطقه ای نسبتاً کوهستانی و دشت های حاصلخیزتر واقع شده است. این تفاوت در همجواری با اکوسیستم های غالب (کوهستان/دشت در شیراز در مقابل کویر در یزد) نقش محوری در شکل گیری اقلیم متمایز آن ها ایفا می کند. این تفاوت های بنیادین در موقعیت زمینه ساز تفاوت های شگرف در آب و هوا و به تبع آن چشم انداز طبیعی و شرایط زیستی در این دو شهر شده است.

بررسی آب و هوای شهرهای شیراز و یزد

آب و هوا یکی از مهم ترین پیامدهای موقعیت جغرافیایی است و تفاوت های مکانی شیراز و یزد منجر به تمایزات اقلیمی قابل توجهی در این دو شهر شده است. در حالی که شیراز از آب و هوایی نسبتاً معتدل و فصلی بهره می برد یزد با اقلیمی گرم و خشک و بیابانی مواجه است که نیازمند سازگاری های خاصی در زندگی و معماری است.

ویژگی های اقلیمی شهر شیراز

شیراز دارای اقلیمی نیمه خشک با تابستان های گرم و خشک و زمستان های ملایم و بارانی است که طبقه بندی اقلیمی کوپن آن را در دسته اقلیم مدیترانه ای با تابستان گرم (Csa) یا نیمه خشک سرد (BSk) قرار می دهد با تمایل بیشتر به سمت ویژگی های مدیترانه ای در فصول سرد. این شهر به دلیل ارتفاع مناسب و قرارگیری در دامنه زاگرس از تابستان های نسبتاً گرمی برخوردار است اما گرمای آن معمولاً به شدت شهرهای کویری نیست و شب ها اغلب خنک تر است. میانگین دمای سالانه در شیراز حدود ۱۸-۲۰ درجه سانتی گراد متغیر است. زمستان ها در شیراز ملایم هستند و بارش عمدتاً به صورت باران رخ می دهد هرچند در ارتفاعات اطراف و گاهی در خود شهر نیز برف می بارد. بهار شیراز به دلیل اعتدال هوا و شکوفایی گل ها و درختان شهرت جهانی دارد و بهترین زمان سفر به این شهر محسوب می شود. پاییز نیز فصلی دلپذیر با هوای خنک و دل انگیز است. رطوبت هوا در شیراز نسبت به شهرهای کویری بالاتر است به خصوص در فصول سرد و بارانی.

ویژگی های اقلیمی شهر یزد

یزد دارای اقلیمی گرم و خشک بیابانی است که طبقه بندی کوپن آن را در دسته بیابان گرم (BWh) یا بیابان سرد (BWk) قرار می دهد با توجه به اختلاف دمای زیاد روز و شب و فصول. تابستان های یزد بسیار گرم و خشک و طولانی هستند و دما به راحتی از ۴۰ درجه سانتی گراد فراتر می رود. میانگین دمای سالانه در یزد حدود ۱۷-۱۹ درجه سانتی گراد است اما این میانگین اختلاف دمای بسیار زیاد بین فصول و شب و روز را پنهان می کند. زمستان های یزد سرد و خشک هستند و دما در شب می تواند به زیر صفر درجه سانتی گراد برسد. بارش در یزد بسیار کم است و عمدتاً در فصول سرد به صورت پراکنده رخ می دهد. رطوبت هوا در یزد بسیار پایین است که این خشکی هوا در تابستان طاقت فرسا و در زمستان باعث احساس سرمای بیشتر می شود. بادهای خشک و گرد و غبار نیز از پدیده های رایج در اقلیم یزد هستند. این شرایط اقلیمی سخت باعث شده تا مردم یزد در طول تاریخ به سمت سازگاری های منحصربه فردی در معماری (مانند استفاده از خشت بادگیرها و سرداب ها) و مدیریت منابع آب (قنات ها) روی آورند.

مقایسه دما و رطوبت در دو شهر

مقایسه دما و رطوبت در شیراز و یزد تفاوت های فاحشی را نشان می دهد. در تابستان هرچند هر دو شهر گرم هستند اما یزد به طور قابل توجهی گرم تر است و دمای حداکثر در آن به مراتب بالاتر از شیراز می رسد. خشکی هوا در یزد نیز در تابستان بسیار بیشتر از شیراز است که باعث می شود گرمای یزد به خصوص در ساعات اوج روز بسیار طاقت فرساتر باشد. در زمستان هر دو شهر سرد می شوند اما سرمای یزد به خصوص در شب ها می تواند به دلیل خشکی هوا شدیدتر باشد و دما به زیر صفر میل کند در حالی که زمستان های شیراز ملایم تر و با احتمال بارش بیشتر همراه است. میانگین دمای سالانه هرچند نزدیک به هم است اما دامنه تغییرات دما (اختلاف بین گرم ترین و سردترین دما) در یزد بسیار بیشتر از شیراز است. رطوبت نسبی هوا در شیراز به خصوص در فصول سرد و بارانی بالاتر از یزد است که در تمام فصول به ویژه تابستان با رطوبت بسیار پایین مشخص می شود. این خشکی شدید هوا در یزد یکی از ویژگی های بارز اقلیم بیابانی آن است.

مقایسه میزان بارش سالانه

یکی از مهم ترین تفاوت های اقلیمی بین شیراز و یزد میزان بارش سالانه است. شیراز به دلیل قرارگیری در دامنه زاگرس و دریافت بخشی از رطوبت توده های هوایی غربی از میزان بارش به مراتب بیشتری نسبت به یزد برخوردار است. میانگین بارش سالانه در شیراز حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلی متر متغیر است که عمدتاً در فصول پاییز و زمستان و اوایل بهار رخ می دهد. این میزان بارش برای امکان کشاورزی دیم و وجود پوشش گیاهی نسبتاً غنی تر کافی است. در مقابل یزد در منطقه ای با بارش بسیار کم قرار دارد. میانگین بارش سالانه در یزد معمولاً کمتر از ۱۰۰ میلی متر است و گاهی حتی به ۵۰ میلی متر نیز نمی رسد. این بارش اندک عمدتاً در فصول سرد سال و به صورت نامنظم و پراکنده رخ می دهد. این تفاوت فاحش در میزان بارش دلیل اصلی تفاوت در پوشش گیاهی (سبزینگی بیشتر در اطراف شیراز و فقر پوشش گیاهی و غالب بودن گونه های مقاوم به خشکی در یزد) و همچنین نیاز به سیستم های مدیریت آب هوشمندانه مانند قنات در یزد است.

تفاوت های فصلی آب و هوای شیراز و یزد

تفاوت های فصلی در آب و هوای شیراز و یزد بسیار مشهود است. **بهار** در شیراز فصلی بسیار دلپذیر با هوای معتدل بارش های گاه و بی گاه و طبیعت سرسبز و پرگل است و به عنوان اوج فصل گردشگری این شهر شناخته می شود. در یزد بهار نیز فصلی نسبتاً معتدل تر از تابستان است اما خشکی هوا همچنان غالب است و سرسبزی به ندرت دیده می شود. **تابستان** در شیراز گرم و خشک است اما معمولاً قابل تحمل تر از یزد است که تابستان های بسیار گرم خشک و طولانی دارد و دمای هوا در ساعات اوج روز می تواند بسیار بالا رود. **پاییز** در شیراز فصلی خنک و دل انگیز با کاهش تدریجی دما و آغاز بارش هاست. پاییز در یزد نیز با کاهش دما همراه است اما همچنان خشک است و نشانه های کمتری از تغییرات رنگی در طبیعت دیده می شود. **زمستان** در شیراز ملایم و بارانی است و احتمال بارش برف در ارتفاعات وجود دارد. زمستان در یزد سرد و خشک است و شب ها دما به زیر صفر می رسد اما بارش به مراتب کمتر از شیراز است. این تفاوت های فصلی تجربه سفر و شرایط زندگی را در این دو شهر کاملاً متفاوت می سازد و نشان دهنده تاثیر عمیق موقعیت جغرافیایی بر الگوهای اقلیمی فصلی است.

تاثیر موقعیت جغرافیایی بر اقلیم

همانطور که پیشتر اشاره شد موقعیت جغرافیایی نقش تعیین کننده ای در شکل گیری اقلیم یک منطقه دارد. نحوه قرارگیری نسبت به کوه ها دشت ها دریاها و مناطق کویری مسیر حرکت توده های هوایی و میزان دریافت تابش خورشیدی را تحت تاثیر قرار می دهد. در مورد شیراز و یزد تفاوت در همجواری با کوهستان و کویر عامل اصلی تفاوت های اقلیمی مشاهده شده است.

تاثیر دشت و کوهستان در شیراز

شیراز در یک دشت وسیع و حاصلخیز قرار دارد که توسط رشته کوه های زاگرس احاطه شده است. این موقعیت جغرافیایی دو تاثیر عمده بر اقلیم شیراز دارد: اول **ارتفاع مناسب**: قرارگیری در ارتفاع حدود ۱۵۰۰ متری باعث کاهش دما نسبت به مناطق کم ارتفاع تر می شود. هرچه از سطح دریا بالاتر می رویم دما کاهش می یابد (تقریباً هر ۱۰۰۰ متر حدود ۶.۵ درجه سانتی گراد). این عامل باعث می شود تابستان های شیراز نسبت به شهرهای کویری هم عرض جغرافیایی ملایم تر باشد. دوم **اثر کوهستان بر بارش**: کوه های زاگرس به عنوان یک مانع طبیعی در برابر توده های هوایی مرطوب غربی عمل می کنند. هنگامی که این توده های هوا به دامنه های غربی کوه ها برخورد می کنند مجبور به صعود می شوند. با افزایش ارتفاع هوا سرد شده و رطوبت آن متراکم می شود و به صورت بارش (باران یا برف) در دامنه های رو به باد (مانند منطقه شیراز) فرو می ریزد. این پدیده به «بارش کوهستانی» یا «بارش اوروگرافیک» معروف است و دلیل اصلی میزان بارش بالاتر در شیراز نسبت به یزد است. همچنین کوه ها در فصول گرم می توانند با ایجاد نسیم های محلی و سایه اندازی در اواخر روز به تعدیل دما در دشت کمک کنند. وجود دشت نیز امکان جریان هوا و پراکندگی گرما را فراهم می کند.

تاثیر کویر در آب و هوای یزد

یزد در منطقه ای عمدتاً کویری و در حاشیه کویرهای مرکزی ایران واقع شده است. این همجواری و قرارگیری در یک حوضه داخلی خشک تاثیرات عمیقی بر اقلیم آن دارد: اول **دوری از منابع رطوبتی و پدیده سایه کوه**: یزد فاصله زیادی با دریاهای آزاد دارد و رشته کوه های زاگرس نیز مانع رسیدن رطوبت باقی مانده از غرب به آن می شوند (اثر سایه کوه). این عوامل باعث می شوند میزان بارش در یزد بسیار ناچیز باشد. دوم **خاک و پوشش گیاهی**: خاک مناطق کویری معمولاً فاقد رطوبت و پوشش گیاهی متراکم است. این باعث می شود که انرژی خورشیدی به جای مصرف شدن برای تبخیر آب (که در شیراز بیشتر رخ می دهد) مستقیماً صرف گرم کردن سطح زمین و هوای مجاور آن شود. در نتیجه دمای سطح زمین و هوا در مناطق کویری در طول روز به شدت بالا می رود. سوم **اختلاف دمای شب و روز**: به دلیل خشکی هوا و نبود پوشش ابری زمین در شب به سرعت گرمای خود را از دست می دهد و دمای هوا به شدت کاهش می یابد. این باعث ایجاد دامنه نوسانات دمایی بسیار بالا بین شب و روز در یزد می شود که یکی از ویژگی های بارز اقلیم کویری است. چهارم **بادهای گرم و خشک**: مناطق کویری اغلب تحت تاثیر بادهای گرم و خشکی قرار دارند که می توانند دمای هوا را افزایش داده و باعث حرکت شن و ماسه شوند. این عوامل در مجموع باعث شده اند تا یزد دارای اقلیمی بسیار گرم و خشک با تابستان های سوزان و زمستان های سرد و کم بارش باشد که نیازمند سازگاری های ویژه ای برای زندگی است.

ارتفاع شهر شیراز از سطح دریا چقدر است؟

شهر شیراز تقریباً در ارتفاع ۱۵۰۰ متری از سطح دریا قرار گرفته است که این ارتفاع در تعدیل دمای آن نسبت به مناطق کم ارتفاع تر نقش دارد.

ارتفاع شهر یزد از سطح دریا چقدر است؟

شهر یزد حدود ۱۲۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. هرچند کمی پایین تر از شیراز است اما همجواری با کویر عامل اصلی تفاوت اقلیمی آن است.

میانگین دمای سالانه شیراز چند درجه سانتی گراد است؟

میانگین دمای سالانه در شیراز بسته به منابع مختلف و دوره زمانی محاسبه معمولاً بین ۱۸ تا ۲۰ درجه سانتی گراد قرار دارد.

میانگین دمای سالانه یزد چند درجه سانتی گراد است؟

میانگین دمای سالانه شهر یزد نیز در حدود ۱۷ تا ۱۹ درجه سانتی گراد متغیر است اما اختلاف دمای شب و روز و فصلی در آن بسیار بیشتر از شیراز است.

میزان بارش سالانه در شیراز بیشتر است یا یزد؟

میزان بارش سالانه در شیراز به طور قابل توجهی بیشتر از یزد است. شیراز حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلی متر بارش در سال دریافت می کند در حالی که بارش سالانه یزد کمتر از ۱۰۰ میلی متر است.

کدام شهر تابستان های گرم تری دارد شیراز یا یزد؟

یزد به طور کلی تابستان های بسیار گرم تر و خشک تری نسبت به شیراز دارد و دمای هوا در آن به مراتب بالاتر می رود.

بهترین زمان سفر به شیراز از نظر آب و هوا چه فصلی است؟

بهترین زمان سفر به شیراز از نظر آب و هوا فصل بهار (به ویژه فروردین و اردیبهشت) و فصل پاییز (مهر و آبان) است که هوا معتدل و دلپذیر است.

بهترین زمان سفر به یزد از نظر آب و هوا چه فصلی است؟

بهترین زمان سفر به یزد از نظر آب و هوا فصل بهار (به ویژه فروردین و اردیبهشت) و فصل پاییز (مهر و آبان) است که هوا معتدل تر از تابستان و زمستان است.