معرفی نقش رجب

نقش رجب، مجموعه ای بی نظیر از سنگ نگاره های باستانی دوره ساسانی، در استان فارس و در نزدیکی یکی از مهم ترین محوطه های تاریخی ایران، یعنی تخت جمشید، قرار دارد. این محوطه باستانی که شامل نقش برجسته ها و کتیبه هایی از پادشاهان ساسانی و یکی از پرنفوذترین موبدان آن دوره است، پنجره ای به شکوه و اقتدار این سلسله قدرتمند می گشاید. بازدید از نقش رجب فرصتی استثنایی برای درک عمیق تر هنر، تاریخ و مذهب ایران در دوران ساسانیان فراهم می آورد و هر ساله علاقه مندان به تاریخ و گردشگران را از سراسر جهان به خود جذب می کند.

نقش رجب، گنجینه ای ارزشمند از دوران ساسانی، در دامنه کوه رحمت در شهرستان مرودشت استان فارس واقع شده است. این محوطه تاریخی، تنها سه کیلومتر با تخت جمشید فاصله دارد و در مسیر جاده باستانی شاهی قرار گرفته است که در گذشته های دور، شوش را به سارد متصل می کرد. قرار گرفتن این اثر تاریخی در کنار تخت جمشید و نقش رستم، اهمیت دوچندانی به آن می بخشد و آن را به مقصدی ایده آل برای علاقه مندان به تاریخ و باستان شناسی تبدیل کرده است. این مقاله به بررسی جامع نقش رجب، شامل موقعیت مکانی، تاریخچه، جزئیات نقش برجسته ها و کتیبه ها، و راهنمای کامل بازدید از آن خواهد پرداخت تا تصویری دقیق و روشن از این میراث باستانی ایران ارائه دهد.

نقش رجب کجاست؟ موقعیت جغرافیایی و دسترسی

نقش رجب در استان فارس، شهرستان مرودشت، در فاصله تقریباً ۶۷ کیلومتری شمال شرق شیراز واقع شده است. این محوطه تاریخی در کیلومتر ۳ شمال تخت جمشید و در سمت راست جاده مرودشت-سارویی قرار دارد. موقعیت استراتژیک نقش رجب، در شکاف کوه رحمت، اهمیت آن را دوچندان می کند؛ زیرا این کوه در گذشته در مسیر تخت جمشید به شهر باستانی استخر، یکی از بزرگ ترین و مهم ترین شهرهای ایران در دوران ساسانی و زادگاه اردشیر بابکان و شاپور اول، قرار داشته است. نزدیکی آن به «راه شاهی»، که شاهراهی بین المللی در ۲۵ قرن پیش بود و شهرهای مهمی چون شوش، تخت جمشید و پاسارگاد را به شهر سارد متصل می کرد، نشان دهنده اهمیت این مکان در طول تاریخ بوده است.

مسیرهای دسترسی به نقش رجب

برای دسترسی به نقش رجب از شهر شیراز، باید ابتدا وارد اتوبان شیراز-مرودشت شوید. این اتوبان از طریق بلوار هفت تنان و خیابان شیراز در مرکز شهر قابل دسترسی است. پس از ادامه مسیر در اتوبان، قبل از رسیدن به پل خان، وارد بزرگراه مرودشت-سعادت آباد شوید. با رانندگی حدود ۲۰ کیلومتر در این بزرگراه، از خروجی سمت راست وارد جاده مرودشت-سارویی می شوید و پس از تقریباً یک کیلومتر، به نقش رجب خواهید رسید. مدت زمان تقریبی سفر از شیراز به نقش رجب با خودرو حدود ۵۰ تا ۶۰ دقیقه است. از شهر مرودشت نیز، نقش رجب تنها ۱۳ کیلومتر فاصله دارد که با خودرو حدود ۱۵ دقیقه زمان می برد.

فاصله این اثر تاریخی با دیگر جاذبه های مهم منطقه نیز بسیار کم است:

• فاصله نقش رجب تا تخت جمشید: حدود ۳ کیلومتر (۸ دقیقه با خودرو)
• فاصله نقش رجب تا نقش رستم: حدود ۲.۶ کیلومتر (۴ دقیقه با خودرو)

این نزدیکی به بازدیدکنندگان امکان می دهد تا در یک برنامه سفر فشرده، از چندین جاذبه تاریخی مهم در یک روز بازدید کنند و یک تجربه کامل از میراث ساسانی و هخامنشی به دست آورند.

وجه تسمیه نقش رجب: چرا این نام؟

درباره وجه تسمیه و علت نام گذاری این محوطه تاریخی به «نقش رجب»، روایات و نظرات متفاوتی وجود دارد. اطلاعات دقیقی که به طور قاطع دلیل نام گذاری را مشخص کند، در دسترس نیست، اما فرضیه هایی مطرح شده اند که هر یک بخشی از جذابیت این مکان را تشکیل می دهند.

یکی از روایات رایج، به وجود قهوه خانه ای در نزدیکی این محوطه اشاره دارد. گفته می شود در گذشته های دور، قهوه خانه ای متعلق به فردی به نام «رجب» در این منطقه وجود داشته است. مردم محلی که از تاریخچه و اهمیت باستانی نقوش اطلاعی نداشتند، این مکان را به نام صاحب قهوه خانه می شناختند و آن را «نقش رجب» نامیدند. این نام به تدریج بر این محوطه تاریخی ماندگار شد.

روایت دیگر، به سفر «کارستن نیبور» (Carsten Niebuhr)، جهانگرد دانمارکی، در سال ۱۱۷۶ قمری به ایران بازمی گردد. او اولین کسی بود که در نوشته های خود از این اثر با عنوان «سنگ نبشته نقش رجب» یاد کرد و آن را به این نام در متون غربی معرفی کرد. این نشان می دهد که نام «نقش رجب» حداقل از قرن هجدهم میلادی رایج بوده است.

فرصت الدوله شیرازی، مورخ و ادیب دوره قاجار، در کتاب خود «آثار العجم»، به نکته دیگری اشاره می کند. او می نویسد که مردمان بومی منطقه، این پیکره ها را «نقش قهرمانان» می نامیدند. این نام گذاری، با توجه به مضمون نقوش که اغلب صحنه های پیروزی، تاج گذاری و نمایش قدرت شاهان و بزرگان است، معنای عمیقی دارد و نشان دهنده برداشت مردم از عظمت این آثار است. با این حال، نام «نقش رجب» بیشتر از سایر اسامی رواج پیدا کرده و به عنوان نام رسمی این محوطه تاریخی شناخته می شود.

تاریخچه نقش رجب: از ساسانیان تا ثبت ملی

نقش رجب یکی از مهم ترین یادگارهای سلسله ساسانی (۲۲۴ تا ۶۵۱ میلادی) است که با وجود قدمت کمتر نسبت به آثار هخامنشی، از نظر هنری و تاریخی دارای ارزش بسیار بالایی است. دلیل انتخاب این مکان برای حجاری های سلطنتی، نزدیکی آن به شهر باستانی استخر بوده است. استخر، که زادگاه اردشیر بابکان و نیاکان ساسانیان محسوب می شد، از اهمیت مذهبی و سیاسی فراوانی برخوردار بود و پادشاهان ساسانی مراسم تاج گذاری و جشن های مهم خود را در حوالی این شهر برگزار می کردند. این انتخاب، تلاشی هوشمندانه برای پیوند خود با ریشه های باستانی و الهام گیری از شکوه هخامنشیان بود که مراسم خود را در نزدیکی پاسارگاد و آرامگاه کوروش کبیر برگزار می کردند.

نقوش برجسته نقش رجب در یک محوطه روباز نیم دایره ای شکل، بر روی سه بدنه شمالی، شرقی و جنوبی کوه حجاری شده اند. این نقوش، مراسم تاج گذاری اردشیر بابکان، بنیان گذار سلسله ساسانی، و شاپور اول، دومین شاه قدرتمند این سلسله، را به تصویر می کشند. حضور دو نقش از شاپور اول در این مکان، بر اهمیت و جایگاه ویژه او در تاریخ ساسانی تأکید دارد.

سنگ نگاره های ساسانی در نقش رجب، نه تنها روایتی از قدرت و شکوه پادشاهان، بلکه نمادی از اعتقادات مذهبی و سیاسی آن دوران است که فر ایزدی و حق الهی پادشاهان را به تصویر می کشد.

این محوطه در زمان حجاری، احتمالاً یک تفرجگاه باطراوت بوده که چشمه ای پرآب نیز در آن جریان داشته است. حجاری نقش آب روان در کوه رحمت نیز این نظریه را تقویت می کند. این طبیعت دلپذیر در کنار اهمیت مذهبی و سیاسی استخر، این منطقه را به مکانی ایده آل برای به یادگار گذاشتن صحنه های تاریخی تبدیل کرده است.

نقش رجب در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ خورشیدی با شماره ۲۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این ثبت ملی نشان دهنده اهمیت فراوان این میراث فرهنگی برای کشور است. همچنین، این منطقه به همراه نقش رستم، به عنوان بخشی از پرونده تخت جمشید، در حال ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو هستند که جایگاه جهانی این آثار را تأیید می کند.

اخیراً، کشف یک کتیبه جدید بر روی گور دخمکی در شمال کوه مهر و پشت کوهستان نقش شهریاران (نقش رجب)، توسط ابوالحسن اتابکی، دانش آموخته زبان های باستانی، به اهمیت تاریخی این منطقه افزوده است. این سنگ نوشته ۶ سطری به خط پهلوی کتابی، مربوط به سنگ قبری از بهدینان زرتشتی شهر استخر بوده و نشان می دهد که این گور در ماه دی سال ۴۲ یزدگردی (حدود قرن ۷ میلادی) فراهم شده است. دخمک ها گودال های سنگی هستند که زرتشتیان در دوران ساسانی و اوایل دوره اسلامی برای دفن مردگان خود در دشت مرودشت و اطراف استخر استفاده می کردند. این کشف، لایه های جدیدی از تاریخ و فرهنگ این منطقه را روشن می سازد.

کتیبه ها و نقش برجسته های نقش رجب: روایت گر تاریخ و قدرت

محوطه نقش رجب به شکل یک نیم دایره طبیعی است که در آن، چهار نقش برجسته اصلی و چند کتیبه مهم حجاری شده اند. این نقوش به ترتیب از سمت چپ به راست شامل «مجلس اول: شاپور یکم و درباریان»، «مجلس دوم: تاج گذاری اردشیر بابکان»، «کتیبه کرتیر» و «مجلس سوم: تاج گذاری شاپور یکم» هستند. علاوه بر این، سنگ نوشته هایی به خطوط پهلوی اشکانی، پهلوی ساسانی و یونانی نیز در این محوطه وجود دارد که اطلاعات تاریخی ارزشمندی را ارائه می دهند.

۵.۱. مجلس اول: شاپور یکم و درباریان

این نقش برجسته در جبهه شمالی محوطه قرار گرفته و ابعادی حدود ۶ متر طول، ۴ متر عرض و ۱.۵ متر ارتفاع از سطح زمین دارد. در این مجلس، شاپور یکم، دومین شاهنشاه ساسانی و فرزند اردشیر بابکان، بر روی اسبی تنومند و آراسته به تصویر کشیده شده است. در پشت سر او، نُه نفر از بزرگان کشور، با لباس ها و کلاه های مخصوص، ایستاده اند. لباس شاپور بلند و چین دار است و چکمه های ظریفی به پا دارد. متأسفانه بخش هایی از چهره شاه، تاج و دست راست او و همچنین صورت و دست و پای اسب دچار آسیب شده اند.

نقوش برجسته با جزئیات دقیق، پوشش و حالات افراد را نشان می دهد. به نظر می رسد این جمع برای شرکت در مراسم شادی یا رویدادی مهم گرد هم آمده اند. روی سینه اسب شاپور، چهار سطر کتیبه به خط پهلوی ساسانی و در کنار آن شش سطر کتیبه با همین مضمون به خط یونانی حجاری شده است. مضمون کتیبه چنین است:

«اهورامزداپرست، خداوندگار شاپور، شاهنشاه ایران و انیران، فرستاده از طرف خدا، پسر اهورامزداپرست خداوندگار اردشیر شاهنشاه ایران و انیران، فرستاده از سوی خدا، پسر خداوند پاپک شاه».

در میان درباریان، اولین فرد ایستاده پشت اسب شاپور، هرمز، پسر شاپور و ولیعهد اوست که با کلاه دیهیم دار و لباس بلند سلطنتی به تصویر کشیده شده است. پشت سر هرمز، شاهزادگان دیگری چون شاپور (شاه میشان)، نرسی (شاه سکستان) و بهرام (شاه گیلان) دیده می شوند که هر یک با نشانه های مخصوص روی کلاهشان قابل شناسایی هستند. تصویر آذرناهید، بانوی بانوان و ملکه، نیز با تاجی گرد و کوچک در این مجلس حضور دارد. در ردیف های پایین تر، شاپور بیدخش (فرماندار نظامی گرجستان)، پاپک رئیس (نگهبانان شاهنشاهی)، و نمایندگان دودمان های معروف قارون و سوزن نیز به چشم می خورند که همگی با گردنبندهای مزین و روبان های آویزان از کلاه به تصویر کشیده شده اند. این مجلس به خوبی شکوه دربار ساسانی و سلسله مراتب آن را نمایش می دهد.

۵.۲. مجلس دوم: تاج گذاری اردشیر بابکان (بنیان گذار سلسله ساسانی)

این نقش برجسته در مرکز محوطه قرار گرفته و مستطیلی به طول ۴.۵ متر و عرض ۲.۵ متر است. مجلس دوم صحنه باشکوه تاج گذاری اردشیر بابکان، بنیان گذار سلسله ساسانی، را به تصویر می کشد. در این صحنه، اردشیر در حال دریافت دیهیم (تاج یا حلقه پادشاهی) از اهورامزدا یا موبدان موبد است. اردشیر با موی کوتاه، لباسی بلند تا زانو، شمشیری به دست و کلاه مخصوص شاهان ساسانی (کریمبوس) به تصویر کشیده شده است. او با انگشت سبابه به نشانه احترام و دریافت تاج پادشاهی، به سوی اهورامزدا اشاره می کند.

پشت سر اردشیر، دو نفر دیده می شوند: یکی از آن ها مگس پرانی بالای سر شاه نگاه داشته که در تمام نقش برجسته های ساسانی در کنار شاه دیده می شود و دیگری احتمالا یکی از بزرگان کشور است که دست راست خود را به نشانه احترام ساسانی بلند کرده است. اهورامزدا نیز با بالاپوشی بلند، تاجی کنگره دار و موهای بلند که روی شانه هایش افتاده، به تصویر کشیده شده و در حال اهدای تاج پادشاهی با دست راست و شاخه برسم (گیاهی مقدس) با دست چپ به اردشیر است.

پشت سر اهورامزدا، دو بانوی حجاری شده، احتمالا مادر و همسر اردشیر بابکان (ملکه دینک)، دیده می شوند که توسط ستونی از این نقش جدا شده اند. در کنار این بانوان، متنی حجاری شده با مضمون اهمیت دین زرتشت وجود دارد که نشان می دهد اردشیر خود را احیاکننده این دین می دانسته است:

«دین زرتشت در حال انقراض بود که من، اردشیر شاه آن را زنده کردم.»

دو نقش برجسته کوچک تر نیز بین شاه و اهورامزدا به چشم می خورد که احتمالا یکی از آن ها پسر اردشیر (شاپور) یا نوه او (بهرام) است که حامل افسر شهریاری است. نفر دیگر کنار پای اهورامزدا ایستاده و شاخه برسم در دست دارد. برخی معتقدند او نمادی از اهورامزدا یا ایزد بهرام (خدای جنگ) است.

۵.۳. کتیبه کرتیر: تنها نقش غیرپادشاهی

کتیبه کرتیر یکی از برجسته ترین و منحصربه فردترین آثار در نقش رجب است، زیرا تنها سنگ نگاره ای است که یک فرد غیرپادشاهی در آن به تصویر کشیده شده است. این کتیبه سال ها پس از مجلس دوم، در زمان پادشاهی بهرام دوم (پسر شاپور یکم) در سمت چپ آن حجاری شد. کرتیر، موبد موبدان بانفوذ و قدرتمند دوران ساسانی، شخصیتی است که در این نقش برجسته به تصویر کشیده شده است. وجود کتیبه ای با نام او در کنار نقوش پادشاهان، نشان دهنده قدرت و نفوذ بی سابقه این موبد زرتشتی است، چرا که در آن زمان، تنها پادشاهان حق ایجاد سنگ نبشته را داشتند.

در این سنگ نگاره، کرتیر به عنوان مردی سالخورده و بدون ریش (در مقایسه با پادشاهان که ریش بلند داشتند)، با کلاهی خاص و پوشش رسمی زرتشتیان به تصویر کشیده شده است. او موهای مجعد و بلندی دارد که تا گردنش رسیده و گردنبندی از مروارید بر گردن دارد. کرتیر با دست راست خود به کتیبه و مجلس تاج گذاری اردشیر بابکان اشاره کرده و حالت ادای احترام را به خود گرفته است. کرتیر در طول حکومت چندین پادشاه ساسانی، از اردشیر بابکان تا نرسه، زندگی کرده و نقش مهمی در امور کشور داشته است.

کرتیر به مدت نزدیک به یک سده، کنترل امور مذهبی و بخشی از امور سیاسی کشور را در دست داشت. تاریخ نگاران او را فردی با تعصبات شدید دینی می دانند که برای رسمیت بخشیدن به آیین زرتشت به عنوان دین رسمی کشور، از هیچ تلاشی فروگذار نکرد و در این راه سرسختی بسیاری به خرج داد. کتیبه کرتیر به خط پهلوی ساسانی و شامل ۳۱ سطر است که امروزه حدود ۲۰ سطر آن سالم و قابل خواندن است.

مضمون این کتیبه به شرح خدمات دینی کرتیر در دوران پادشاهان مختلف ساسانی و همچنین تجربه معراج او در مراسمی به نام کردگان (kirdagān) می پردازد. اگرچه توضیحات کامل این مراسم در سنگ نبشته های نقش رستم و سرمشهد یافت می شود، در نقش رجب تنها به اشاره ای کوتاه اکتفا شده است. کرتیر در این کتیبه از اقدامات خود در راستای حمایت از آتشکده ها و موقوفات آن ها سخن می گوید و به عناوین و القاب مختلف خود در دوران پادشاهان ساسانی، از جمله موبد و هیربد در زمان شاپور اول، و موبد موبدان در زمان هرمز و بهرام اول و دوم، اشاره می کند. در انتهای کتیبه، نام دبیر او، بوختگ، نیز ذکر شده است. نکته جالب توجه این است که نام موبد موبدان با سنگ فرز بر روی کتیبه بریده شده است.

چهار نقش برجسته اصلی از کرتیر به جا مانده است که هر یک اطلاعاتی درباره او و اقداماتش ارائه می دهند:

1. نقش برجسته کرتیر در سرمشهد (۸۰ کیلومتری کازرون)
2. سنگ نگاره کرتیر در نقش رستم
3. سنگ نگاره کرتیر در کعبه زرتشت
4. سنگ نگاره کرتیر در نقش رجب

این نقش برجسته ها به طور کلی دو موضوع اصلی را بازگو می کنند: معرفی کرتیر، عناوین و القاب او، و شرح اقداماتش در دوره هر پادشاه؛ و دیگری، شرح عروج روحانی او. این آثار، سندی بی نظیر برای درک جایگاه موبدان در دربار ساسانی و اهمیت مذهب در آن دوران هستند.

۵.۴. مجلس سوم: تاج گذاری شاپور یکم (به روایت دیگر)

آخرین مجلس از نقوش نقش رجب، در سمت راست محوطه قرار دارد و صحنه دیگری از تاج گذاری شاپور اول، فرزند اردشیر بابکان، را به تصویر می کشد. این سنگ نگاره در قابی به طول تقریبی ۴.۵ متر و عرض ۳ متر حجاری شده است. این اثر که با الهام از سنگ نگاره اردشیر در نقش رستم ساخته شده، حدود دو سال پس از تاج گذاری شاپور و پیش از پیروزی های او بر امپراتوری روم (بویژه بر علیه گوردین سوم) کنده کاری شده است.

این نقش برجسته به دلیل دقت بالا در کنده کاری و رعایت کامل تناسبات، به عنوان یکی از شاهکارهای حجاری در دوره ساسانیان شناخته می شود. در این صحنه، شاپور سوار بر اسبی قوی هیکل و آراسته به تصویر کشیده شده است. در مقابل او، اهورامزدا نیز بر اسبی مشابه سوار است و در حال اهدای تاج پادشاهی به شاپور دیده می شود. لباس ها و اسب های شاپور و اهورامزدا در این نقش، شباهت زیادی به یکدیگر دارند که نمادی از تأیید الهی بر سلطنت شاه ساسانی است.

در پشت سر شاپور، نُه نفر از درباریان نزدیک به او به چشم می خورند. فرد اول در این ردیف، به احتمال زیاد هرمز، پسر و ولیعهد شاپور، است. کتیبه ای نیز بر روی سینه اسب شاه حک شده که بخشی از متن آن چنین است:

«این پیكری است از بغ مزدا پرست، خدایگان شاپور شاهان شاه ایران و انیران كه چهره از یزدان دارد، نواده خدایگان بابک شاه.»

حضور دو نقش تاج گذاری از شاپور اول در نقش رجب، نشان دهنده اهمیت و قدرت او در دوران ساسانی و تلاش برای تثبیت مشروعیت الهی سلطنتش است. هر دو نقش با جزئیات دقیق و هنرنمایی بی نظیر، بخشی از تاریخ و ایدئولوژی ساسانی را به تصویر می کشند.

راهنمای عملی بازدید از نقش رجب

بازدید از نقش رجب تجربه ای فراموش نشدنی برای علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ ایران است. برای برنامه ریزی یک بازدید مطلوب، توجه به نکات کاربردی زیر می تواند مفید باشد:

۶.۱. بهترین زمان بازدید

استان فارس دارای آب و هوای گرم و خشک است، به همین دلیل بهترین زمان برای بازدید از نقش رجب و دیگر جاذبه های تاریخی منطقه، فصول خنک سال است. اوایل بهار (به ویژه ایام عید نوروز که هوا بسیار مطبوع است)، پاییز و زمستان از بهترین فصول برای سفر به این منطقه محسوب می شوند. در این فصول، دمای هوا معتدل تر است و امکان گشت و گذار در محوطه باز به راحتی فراهم است. از سفر در تابستان، بویژه در اوج گرمای ظهر، به دلیل تابش شدید آفتاب و دمای بالا، توصیه نمی شود.

۶.۲. ساعات بازدید و هزینه بلیط

ساعات بازدید از نقش رجب در نیمه اول سال (بهار و تابستان)، از ۸:۳۰ صبح تا ۱۹:۰۰ عصر است. در نیمه دوم سال (پاییز و زمستان)، ساعات بازدید از ۸:۰۰ صبح تا ۱۷:۰۰ عصر تغییر می کند. این ساعت ها ممکن است با توجه به تغییرات فصلی یا تصمیمات سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تغییر کند، لذا توصیه می شود پیش از سفر، آخرین اطلاعات را از منابع معتبر یا وب سایت های رسمی مربوطه بررسی کنید. هزینه بلیط ورودی برای گردشگران داخلی و خارجی نیز متفاوت است و به طور دوره ای به روزرسانی می شود. در سال ۱۴۰۰، هزینه بلیط برای گردشگران داخلی حدود چهار هزار تومان و برای گردشگران خارجی حدود پنجاه هزار تومان بوده است.

۶.۳. نکات مهم برای گردشگران

• حفظ محیط زیست و آثار: نقش رجب یک میراث ملی و جهانی است. برای حفظ این آثار ارزشمند، از لمس کردن نقوش، نوشتن یادگاری روی آن ها و آسیب رساندن به محیط اطراف اکیداً خودداری کنید. زباله های خود را در سطل های مخصوص بریزید و تنها رد پایی از خود به جا بگذارید.
• راهنمای متخصص: در صورت تمایل به درک عمیق تر جزئیات تاریخی و باستان شناسی نقوش، می توانید از راهنمایان محلی و متخصص که در ورودی محوطه حضور دارند یا از طریق تورهای گردشگری قابل هماهنگی هستند، بهره ببرید.
• لوازم ضروری: کلاه آفتابگیر، عینک آفتابی، آب آشامیدنی کافی، و کفش مناسب پیاده روی از جمله لوازم ضروری برای بازدید هستند، به خصوص اگر قصد بازدید از سایر جاذبه های اطراف را نیز دارید.

جاذبه های دیدنی نزدیک نقش رجب: یک سفر تاریخی کامل

با توجه به موقعیت استثنایی نقش رجب در منطقه مرودشت، می توانید در یک برنامه سفر جامع، از چندین جاذبه تاریخی دیگر نیز که در نزدیکی آن قرار دارند، بازدید کنید و یک تور تاریخی بی نظیر را تجربه نمایید. این جاذبه ها همگی در فاصله کمی از یکدیگر واقع شده اند و دسترسی به آن ها آسان است.

۷.۱. نقش رستم

نقش رستم، یکی از باشکوه ترین محوطه های باستانی ایران، در فاصله تنها ۲.۶ کیلومتری (حدود ۴ دقیقه با خودرو) از نقش رجب قرار دارد. این مجموعه تاریخی شامل آرامگاه های چهار پادشاه هخامنشی (داریوش بزرگ، خشایارشا، اردشیر اول، و داریوش دوم)، نقش برجسته های ساسانی، و بنای مکعبی شکل کعبه زرتشت است. ویژگی منحصربه فرد نقش رستم، وجود آثاری از سه دوره تاریخی ایلامی (۲۰۰۰ تا ۶۰۰ ق.م)، هخامنشی (۶۰۰ تا ۳۳۰ ق.م) و ساسانی (۲۲۴ تا ۶۵۱ م) در یک مکان است که آن را به یک موزه روباز بی نظیر تبدیل کرده است. در این محوطه می توانید نقش برجسته های مهمی از بهرام دوم، شاپور اول، نرسی، اردشیر بابکان، هرمز دوم و همچنین سنگ نوشته آرامی داریوش اول و کتیبه کرتیر را مشاهده کنید.

۷.۲. تخت جمشید

تخت جمشید، پایتخت باشکوه و تشریفاتی امپراتوری هخامنشی، در فاصله حدود ۳ کیلومتری (حدود ۸ دقیقه با خودرو) از نقش رجب واقع شده است. این مجموعه عظیم، نمادی از عظمت و تمدن ۲۵۰۰ ساله ایران باستان است. بازدید از کاخ های آپادانا، صد ستون، تچر، هدیش، سه دری و دروازه ملل، شما را به اوج شکوه معماری و هنر هخامنشیان می برد. موزه تخت جمشید، که در کاخ بازسازی شده ملکه قرار دارد، نیز مکانی بی نظیر برای آشنایی با اشیاء و یافته های باستانی این دوره است. این موزه که قدیمی ترین ساختمان موزه ایران است، در سال ۱۳۱۱ توسط پروفسور هرتسفلد پایه گذاری شد.

۷.۳. شهر باستانی استخر (اصطخر)

شهر باستانی استخر، که در بریف به عمق بیشتری در پرداختن به آن اشاره شده بود، در فاصله حدود ۷ کیلومتری تخت جمشید و نزدیک به نقش رجب قرار دارد. این شهر، که از مهم ترین شهرهای ایران در دوران ساسانی و زادگاه اردشیر بابکان و شاپور اول بود، در طول تاریخ از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. استخر به معنی دژ محکم است و به دلیل موقعیت استراتژیک خود، در برابر حملات دشمنان، قلعه ای مستحکم محسوب می شد. اگرچه امروزه بیشتر ویرانه های آن باقی مانده است، اما بازدید از بقایای این شهر باستانی می تواند دید عمیق تری از زندگی در دوره ساسانی و اهمیت این منطقه ارائه دهد. این شهر در سمت چپ رودخانه سیوند واقع شده و قدمت آن به ۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح و دوران هخامنشیان بازمی گردد.

۷.۴. پل خان

پل خان، با قدمتی از دوره صفوی، بر روی رودخانه کُر بنا شده است. این پل تاریخی در فاصله حدود ۲۳ کیلومتری (حدود ۱۶ دقیقه با خودرو) از نقش رجب قرار دارد و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. پل خان با ۱۰۱ متر طول، ۵ متر عرض و ۵ دهانه، نمونه ای زیبا از معماری پل سازی در دوران صفویه است که با استفاده از مصالحی چون سنگ و ملات نانک ساخته شده است.

۷.۵. کاروانسرای قوام آباد

کاروانسرای قوام آباد، یکی دیگر از جاذبه های دیدنی نزدیک، مربوط به دوره قاجار است که در فاصله حدود ۳۳.۶ کیلومتری (حدود ۲۲ دقیقه با خودرو) از نقش رجب واقع شده است. این کاروانسرا با مساحت ۴۰۳۸ متر مربع و پلان چهار ایوانی، از سنگ، آجر و ساروج ساخته شده و دارای دروازه ورودی بزرگ، سکوهای سنگی، سه شاه نشین با طاق های ضربی و کاشی کاری های قدیمی است. این کاروانسرا نیز در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و نمایانگر معماری دوره قاجار است.

بازدید از این مجموعه ی بی نظیر از آثار تاریخی، به گردشگران امکان می دهد تا سفری عمیق در دل تاریخ ایران داشته باشند و از نزدیک با شکوه امپراتوری های هخامنشی و ساسانی آشنا شوند. برنامه ریزی یک تور یک روزه یا چندروزه برای بازدید از این مناطق، تجربه ای غنی و ماندگار را رقم خواهد زد.

اقامت در نزدیکی نقش رجب: بهترین گزینه ها

برای بازدیدکنندگانی که قصد دارند زمان بیشتری را در منطقه مرودشت و اطراف نقش رجب سپری کنند و از جاذبه های تاریخی متعدد آن دیدن کنند، گزینه های اقامتی مناسبی در دسترس است. این اقامتگاه ها اغلب در نزدیکی تخت جمشید و نقش رجب قرار دارند تا دسترسی به اماکن دیدنی را برای مسافران آسان کنند.

۸.۱. مجتمع جهانگردی تخت جمشید مرودشت

این مجتمع اقامتی یکی از بهترین گزینه ها برای اقامت در نزدیکی اماکن تاریخی است. مجتمع جهانگردی تخت جمشید تنها حدود یک کیلومتر با تخت جمشید و تقریباً ۳ کیلومتر با نقش رجب فاصله دارد. این مجموعه امکاناتی نظیر پارکینگ اختصاصی، رستوران، لابی با اینترنت رایگان و سایر خدمات رفاهی را برای آسایش مهمانان خود فراهم می کند. نزدیکی آن به دو جاذبه اصلی، آن را به انتخابی عالی برای گردشگران تبدیل کرده است.

۸.۲. هتل پرسپولیس آپادانا

هتل پرسپولیس آپادانا نیز یکی دیگر از اقامتگاه های مطلوب در منطقه فارس است که فاصله بسیار کمی با تخت جمشید دارد (حدود ۵۰۰ متر). فاصله این هتل تا نقش رجب نیز در حدود ۴ کیلومتر است. این هتل نیز مجهز به رستوران، کافی شاپ، اینترنت رایگان در لابی و پارکینگ است و با ارائه امکانات رفاهی مناسب، اقامتی راحت را برای بازدیدکنندگان از این منطقه تاریخی تضمین می کند.

۸.۳. مهمان پذیر درویش مرودشت

برای مسافرانی که به دنبال گزینه های اقامتی مقرون به صرفه تر هستند، مهمان پذیر درویش در شهر مرودشت می تواند انتخاب مناسبی باشد. این مهمان پذیر حدود ۱۰ کیلومتر با تخت جمشید و تقریباً ۱۳ کیلومتر با نقش رجب فاصله دارد. با وجود فاصله بیشتر نسبت به دو گزینه قبلی، این مهمان پذیر نیز امکاناتی نظیر اینترنت رایگان در لابی، ظرفیت پارک خودرو و رستوران را ارائه می دهد و می تواند گزینه مناسبی برای اقامت اقتصادی باشد.

علاوه بر اقامتگاه های ذکر شده، گزینه دیگر برای بازدید از نقش رجب و جاذبه های اطراف، اقامت در شهر شیراز است. بسیاری از گردشگران ترجیح می دهند در هتل های شیراز اقامت کرده و سپس با یک برنامه سفر یک روزه، به مرودشت سفر کرده و از تخت جمشید، نقش رستم و نقش رجب بازدید کنند. این روش نیز امکان لذت بردن از زیبایی های شیراز و دسترسی به جاذبه های تاریخی منطقه را به صورت توأمان فراهم می آورد.

کلام آخر: میراثی جاودان از ایران باستان

نقش رجب، با نقوش برجسته بی نظیر و کتیبه های کهن خود، نه تنها یک اثر تاریخی، بلکه یک سند زنده از قدرت، هنر و مذهب در دوران ساسانیان است. این محوطه باستانی، در نزدیکی تخت جمشید و نقش رستم، گنجینه ای از تاریخ ایران زمین محسوب می شود که هر سنگ نگاره و کتیبه آن، روایتی از شکوه پادشاهان و بزرگان آن دوران را بازگو می کند.

معرفی نقش رجب به عنوان یکی از مهم ترین سایت های باستانی ایران، با هدف افزایش آگاهی عمومی، ارائه اطلاعات کاربردی برای گردشگران، و تبیین جزئیات تاریخی و باستان شناسی آن صورت گرفت. این مقاله تلاش کرد تا با رویکردی جامع و مستند، تمامی ابعاد این اثر ارزشمند را برای مخاطبان، از علاقه مندان عمومی گرفته تا پژوهشگران، روشن سازد.

بازدید از نقش رجب، نه تنها فرصتی برای مشاهده آثار هنری برجسته است، بلکه دریچه ای به سوی فهم عمیق تر از اندیشه سیاسی، مذهبی و اجتماعی ایرانیان در عصر ساسانیان می گشاید. حفظ این میراث جاودان برای نسل های آینده، وظیفه ای همگانی است که نیازمند توجه و مراقبت تمامی بازدیدکنندگان و متولیان امر است. امیدواریم این راهنمای جامع، شما را برای تجربه ای فراموش نشدنی در دل تاریخ ایران یاری کند و انگیزه ای برای بازدید از این نگارخانه باشکوه ساسانیان باشد.

سوالات متداول

فاصله شیراز تا نقش رجب چقدر است؟

نقش رجب در فاصله تقریبی ۶۷ کیلومتری از شیراز قرار دارد. مدت زمان سفر با خودرو از شیراز به نقش رجب حدود ۵۰ تا ۶۰ دقیقه است.

چند کتیبه در نقش رجب وجود دارد؟

در نقش رجب چهار نقش برجسته اصلی وجود دارد: مجلس اول (شاپور یکم و درباریان)، مجلس دوم (تاج گذاری اردشیر بابکان)، کتیبه کرتیر و مجلس سوم (تاج گذاری شاپور یکم). علاوه بر این، سنگ نوشته های سه زبانه و یک کتیبه جدید کشف شده (گور دخمکی) نیز در این محوطه به چشم می خورد.

فاصله نقش رجب از تخت جمشید چقدر است؟

فاصله نقش رجب تا تخت جمشید بسیار کم است، تنها حدود ۳ کیلومتر که با خودرو در کمتر از ۸ دقیقه می توان به آن رسید.

آیا در اطراف نقش رجب رستوران وجود دارد؟

بله، در فواصل مختلف از نقش رجب رستوران هایی برای پذیرایی از گردشگران وجود دارد. به عنوان مثال، رستوران لانه طاووس در فاصله حدود ۴۰۰ متری، کافی شاپ هخامنش در ۴.۷ کیلومتری و رستوران سنتی پرسپولیس در ۵ کیلومتری نقش رجب قرار دارند.

نقش برجسته کرتیر در نقش رجب چیست؟

نقش برجسته کرتیر، تنها سنگ نگاره در نقش رجب است که یک فرد غیرپادشاهی را به تصویر می کشد. کرتیر، موبد موبدان بانفوذ و قدرتمند دوران ساسانی بود که در این کتیبه به معرفی خود، خدمات دینی اش و تجربه معراج روحانی خود پرداخته است. این کتیبه نشان دهنده نفوذ بی سابقه او در دربار ساسانیان است.

معماری نقش رجب به چه سبکی است؟

معماری و حجاری های نقش رجب به سبک هنر ساسانی است. اگرچه برخی منابع به اشتباه به سبک یونانی اشاره کرده اند، اما این نقوش به وضوح ویژگی های هنری و پیکره نگاری ساسانی را با جزئیاتی مانند لباس ها، تاج ها، ریش و سبیل پادشاهان و نمادهای مذهبی زرتشتی به نمایش می گذارند. این آثار بخشی از سنت غنی صخره نگاری در ایران باستان هستند.

کدام پادشاهان ساسانی در نقش رجب نقش برجسته دارند؟

در نقش رجب، نقش برجسته هایی از دو پادشاه مهم ساسانی وجود دارد: اردشیر بابکان (بنیان گذار سلسله ساسانی) که صحنه تاج گذاری او به تصویر کشیده شده است، و شاپور یکم (دومین شاهنشاه ساسانی) که دو نقش برجسته از او، یکی در کنار درباریان و دیگری در صحنه تاج گذاری، وجود دارد. همچنین یک نقش برجسته از موبد موبدان کرتیر نیز در این محوطه یافت می شود.