آیا حذف زبان فارسی در افغانستان ممکن است؟

به گزارش تینو مدرن به نقل از ایراف، اگرچه پیش از این، در دوره های مختلف، از نظام های پادشاهی در افغانستان، تا دوره جمهوریت، تلاش های مخفی و آشکاری برای کاهش نفوذ زبان فارسی در افغانستان از سوی دولت ها و حاکمان صورت گرفته است، اما به زعم کارشناسان این تلاش ها با شکست روبرو بوده و روبرو خواهد شد.

حذف کامل زبان فارسی از افغانستان به طور کامل امکان پذیر نیست و به شدت غیرممکن به نظر می رسد. زبان فارسی یکی از زبان های رسمی افغانستان است و تاریخچه گسترده ای در این کشور دارد. علاوه بر این، جامعه افغانستان به شدت چندفرهنگی است و اکثریت مردم حتی پشتوزبانان از زبان فارسی به عنوان زبان ارتباطی و میانجی در این کشور استفاده می کنند.

با این حال، ممکن است بخشی از طالبان تلاش کنند تا زبان فارسی را از برخی اسناد رسمی یا شماری از زمینه های فرهنگی و آموزشی حذف کنند، اما این اقدام که به شدت مورد انتقاد داخلی و بین المللی قرار گرفته همچون گذشته با مخالفت و مقاومت مردم مواجه خواهد شد. به علاوه، زبان فارسی، زبان تعاملات مردم افغانستان است و حذف آن از دانشگاه ها و مدارس این کشور که نظام آموزشی مطلوبی ندارد، نمی تواند تاثیرگذار باشد.

افزون بر این مرجعیت رسانه ای برخی رسانه های فارسی زبان که عمدتاً در ایران مستقر هستند، نقش فزاینده ای در گسترش هرچه بیشتر زبان فارسی در افغانستان داشته است. موضوعی که احتمالاً فقط حذف و سانسور رسانه ای بتواند جلوی آن را بگیرد.

از سوی دیگر، ایران به عنوان کشوری فارسی زبان همواره در جهت رشد و تقویت زبان فارسی در خارج از مرزهای خود به خصوص در افغانستان تلاش کرده است. مهمترین این تلاش ها را می توان در سه دسته کلی خلاصه کرد:

1. ارتباطات فرهنگی و ادبی: ایران به عنوان یکی از کشورهایی که فارسی به طور رسمی در آن مورد استفاده قرار می گیرد، نقش بسیار مهمی در ترویج ادبیات و فرهنگ فارسی دارد. این کشور با برگزاری نشست ها، کنفرانس ها و همایش های فرهنگی و ادبی و ارسال اثرات ادبی و فرهنگی به افغانستان، به تقویت و حفظ زبان فارسی در این کشور کمک می کند.

2. ارتباطات آموزشی: ایران از طریق ارایه بورس های تحصیلی و فرصت های آموزشی، حتی به دانش آموزان و دانشجویان غیرفارسی زبان افغانستان فرصت می دهد تا زبان فارسی را به عنوان زبان خارجی یاد بگیرند و به ترویج و حفظ این زبان کمک کنند.

3. همکاری در رسانه ها: ایران از طریق همکاری با رسانه های افغانستانی و ارایه محتوای فارسی در رسانه های خود، به ترویج و حفظ زبان فارسی در افغانستان کمک می کند.

با این حال نه تنها در افغانستان، که ایران برای حفظ زبان فارسی و گسترش نفوذ خود در میان کشورهای ایران فرهنگی تلاش مستمر دارد. زبان فارسی به دلایل عدیده ای برای ایران اهمیت دارد. حفظ هویت تاریخی ایرانیان از پس از حمله اعراب، به وسیله زبان فارسی صورت گرفته است. البته ایرانیان، فارغ از زبان مادری خود که می تواند کردی، عربی، آذری، بلوچی و … باشد همواره بر استفاده از زبان فارسی به عنوان زبانی بیناقومی تاکید داشته و توانسته اند این زبان را به عنوان زبان دوم اسلام به جهانیان معرفی کنند.

گذشته از این، بدون شک، زبان فارسی می تواند به عنوان یکی از ابزارهای مهم تقویت قدرت نرم ایران عمل کند. قدرت نرم به توانایی یک کشور در تاثیرگذاری بر دیگران از طریق ارزش ها، فرهنگ، ایدیولوژی و مسایل فردی و اجتماعی اشاره دارد. به چندین دلیل، زبان فارسی می تواند به تقویت قدرت نرم ایران کمک کند:

1. تاثیرگذاری سیاسی و دیپلماسی: زبان فارسی می تواند به عنوان یک زبان دیپلماتیک در روابط بین المللی کشورها عمل کند. تاسیس مراکز فرهنگی و زبان فارسی، ارایه بورس های تحصیلی و فرصت های آموزشی، و برگزاری نشست ها و همایش های فرهنگی و ادبی، می تواند به توسعه روابط دیپلماتیک و تاثیرگذاری سیاسی ایران کمک کند.

2. ارتباطات فرهنگی و هنری: زبان فارسی به عنوان زبانی با تاریخ و فرهنگ غنی، قادر است ارتباطات فرهنگی و هنری موثری را با دیگر کشورها برقرار کند. اشعار، داستان ها، فیلم ها و سایر آثار هنری و ادبی فارسی می توانند از طریق ترجمه و ارایه به سایر کشورها، فرهنگ و ارزش های ایران را به دیگران معرفی کنند و نقش بسزایی در ایجاد تبادل فرهنگی و هنری داشته باشند.

3. توسعه همکاری های اقتصادی: زبان فارسی می تواند در تسهیل تعاملات اقتصادی و تجاری با دیگر کشورها نیز نقش مهمی داشته باشد. با ترویج زبان فارسی و آموزش آن به غیرفارسی زبان ها، ایران می تواند از طریق ارایه اطلاعات، محصولات و خدمات به زبان فارسی، روابط تجاری و اقتصادی خود را با دیگر کشورها تقویت کند.

به طور کلی، تقویت قدرت نرم ایران از طریق حفظ و ترویج زبان فارسی و فرهنگ فارسی می تواند به تقویت تاثیرگذاری کشور در منطقه و جهان کمک کند و نقش مهمی در توسعه روابط بین المللی و تاثیرگذاری در مسایل جهانی ایفا کند.

به همین دلیل، حاکمیت ایران، یکی از مخالفان برخورد با زبان فارسی در افغانستان است؛ هرچند طالبان به طور رسمی موضوع حذف یا ایجاد محدودیت برای زبان فارسی را رسانه ای نکرده و حتی امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه دولت موقت طالبان، 3 دی ماه سال گذشته، در یک نشست خبری در تهران، در پاسخ به سوالی درباره نگرانی ها از کمرنگ شدن زبان فارسی در افغانستان گفته بود: «زبان فارسی و پشتو هردو زبان رسمی افغانستان هستند و هیچ نوع تبعیضی علیه زبان فارسی از سوی حکومت افغانستان وجود ندارد. در مکاتب و دانشگاه ها و مراکز علمی، همه چیز مانند قبل جریان دارد و تدریس و صحبت به هردو زبان پشتو و فارسی انجام می شود. ما تلاش داریم هر دو زبان غنی تر و علمی تر شوند.»

در همین حال، حسن کاظمی قمی، نماینده ویژه رییس جمهور ایران در امور افغانستان نیز پیش از این در گفت وگو با مجله نیمروز گفته بود: «می دانیم که زبان های پشتو و فارسی هم ریشه هستند و پیوند میان زبان های گوناگون منطقه ما و مردمانی که به این زبان ها سخن می گویند، ناگسستنی است. بنابراین، ما تلاش داریم با افزایش تعاملات فرهنگی میان دو کشور، از اهمیت و ضرورت صیانت از ریشه های موجود زبانی؛ گفتمانی ایجاد شود تا به واسطه آن، این تمدن پایدار بماند.»

این گونه سخنان نشان دهنده هوشمندی هر دو طرف نسبت به حفظ تعاملات و پرهیز از بزرگنمایی اختلافات در قبال یکدیگر است؛ نکته ای که بسیاری از کارشناسان بر آن تاکید کرده و سیاست گذاری حاکمیتی در تقابل با سیاست های غیردولتی در این حوزه را محکوم به شکست می دانند.

به گفته کارشناسان، هر نوع چالش با طالبان در حوزه زبان، می تواند به گسترش سیاست حذف زبان فارسی و پافشاری طالبان نسبت به این سیاست منجر شود. این گروه از پژوهشگران معتقدند افزایش تولید محتوا از سوی شهروندان فارسی زبان و گروه های مردمی در داخل و خارج افغانستان، خود به خود عامل مهمی برای شکست سیاست و نگاه حذفی نسبت به زبان فارسی در افغانستان خواهد بود.

311311