رافایل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، در آخرین سخنرانی خود در PB در مورد برنامه هسته ای ایران در تاریخ 29.03.2024 گفت: برنامه هسته ای ایران پیشرفته و پیچیده است و بازرسی های فعلی این آژانس برای اطمینان از کافی است. صلح آمیز بودن این برنامه همچنین تاکید می کند که دلیل اصلی درگیری های آژانس و ایران فقدان دیپلماسی بین طرف های برنامه است. اما نکته ای که مدیرکل آژانس از آن چشم پوشی می کند، لزوم اعمال اصل «تعادل در اقدامات» برای پیشبرد دیپلماسی هسته ای بین طرفین و نیز نادیده گرفتن نقش تسهیل کننده و بی طرف مدیرکل برای عبور از بن بست است. مذاکرات هسته ای..
در این زمینه، ایران و آژانس (بخوانید قدرت های غربی) دو خواسته کاملا متفاوت دارند. برای ایران، موضوع اصلی «ضمانت های» مورد نیاز غرب برای اجرای تعهدات برجامی است و برای آژانس، موضوع اصلی نظارت و کنترل بیشتر است. فعالیت های راستی آزمایی، از جمله «بازرسی» بیشتر برای شفاف سازی برنامه هسته ای ایران. اما پیشرفت دیپلماسی هسته ای در مثلث «ایران-اگزنان-5+1» زمانی امکان پذیر است که طرفین بتوانند نقاط مشترکی را از نظر امکان توافق در آن حوزه ها شناسایی کنند تا به نوعی تعادل بین موارد فوق حاصل شود. دو حزب مسایلی که برای آنها می توان به توافق هسته ای دست یافت.
واقعیت این است که برجام یک «نقشه راه» برای دستیابی به یک هدف مشخص بود که به صورت هدفمند و با جزییات فنی و سیاسی در یک پروسه 20 ساله امضا شد. هدف خاص ایران در برجام، لغو تحریم ها و در عین حال ادامه فعالیت های صلح آمیز هسته ای خود بود. هدف خاص غرب و سایر طرف های برجام جلوگیری از تبدیل شدن برنامه تسلیحات هسته ای ایران به سلاح بود. البته طرف غربی نیز پس از امضای قرارداد بین المللی به توافقات دیگری در زمینه های منطقه ای و موشکی امیدوار بود. با این حال، با خروج یکجانبه ایالات متحده از برجام در 28 اردیبهشت 1397 و عدم لغو تحریم ها، بنیاد نقشه راه برجام به طور کامل از مسیر اصلی خود منحرف شده است. به ویژه زمانی که اروپایی ها علیرغم مخالفت با خروج آمریکا از توافق هسته ای، به تعهدات خود در برجام از جمله ارایه مکانیسم انتقال مالی برای لغو تحریم ها عمل نکردند.
عدم پایبندی کشورهای غربی به ترتیبات بین المللی مصوب شورای امنیت سازمان ملل متحد، افکار عمومی و ساختار قدرت در ایران را بر آن داشت تا اقدامات متقابل را در روند مذاکرات هسته ای متعادل کنند. مجلس ایران پس از چند ماه، «قانون اقدامات راهبردی رفع حصر و حفظ منافع مردم ایران» را در 18 دسامبر 2018 (دسامبر 2018) تصویب کرد. این قانون دولت ایران را موظف می کند از جمله ظرفیت فعالیت های هسته ای را افزایش داده و 20 درصد غنی سازی کند.
به این ترتیب اصل «تعادل در فعالیت ها» با هدف افزایش قدرت مذاکره ایران برای توسعه و تداوم دیپلماسی، وارد دستور کار دیپلماسی هسته ای ایران شد. در واقع، اقدامات ایران در زمینه افزایش سطح غنی سازی، افزایش فعالیت های تحقیق و توسعه و حتی تعلیق نظارت و نظارت خارج از پادمان، از جمله اجرای داوطلبانه سند الحاقی (پروتکل)، همگی در چارچوب قانون پذیرفته شده است. مجلس و با هدف تقویت قدرت مذاکره، ایران در مذاکرات شرکت کرد و در نهایت از توافق بین المللی (برجام) دفاع کرد (همانطور که غرب نیز به بهانه جلوگیری از جنگ به فکر اعمال تحریم های شدید علیه ایران بود). البته اقدامات متعادل کننده ایران از سوی غرب به عنوان گامی در جهت نزدیک شدن به مرز فرار هسته ای ارزیابی شد و سپس فشارهای سیاسی و اقتصادی بر ایران افزایش یافت.
برخلاف نظر مدیرکل، حقیقت این است که هیچ کشوری به اندازه ایران در زمینه نظارت و راستی آزمایی با آژانس همکاری نکرده است. در گزارش اجرای پادمان های آژانس بین المللی انرژی اتمی در سال 2022 که در ماه مه 2023 منتشر شد، تعداد کل بازرسی های انجام شده توسط آژانس برای همه کشورهایی که کنوانسیون پادمان را اجرا کرده اند، 628 مورد بوده است، اما پروتکل الحاقی (47 کشور، مانند 448 مورد (71) درصد چک ها) در کشور ما بوده است که به این تعداد چک گسترده، سایر فعالیت های راستی آزمایی مانند دسترسی اضافی، تایید اطلاعات تکمیلی، تایید موجودی فیزیکی توسط نمایندگی را می توان اضافه کرد که همگی ماهیت بازرسی شماره، اگرچه عنوان بازرسی در مورد آنها صدق نمی کند.
نکته دیگر اینکه موافقت با پذیرش بازرسان پیشنهادی آژانس یک اقدام حاکمیتی است و کشورها حق دارند نظر خود را در مورد پذیرش یا رد بازرسان پیشنهادی طبق ماده 9 موافقتنامه دفاعی عمومی اعلام کنند. البته در جایی از این مقاله آمده است که رد نمی تواند به صورت «تکرار رد» باشد که ارتباطی با اقدامات ایران ندارد. ایران معتقد است که کار و گزارش برخی از این ناظران بیشتر سیاسی است تا فنی. در این راستا، آژانس و مدیرکل باید اقدامات ایران را نیز ارزیابی کنند که به طور یکجانبه و بدون در نظر گرفتن اصل «تعادل در اقدامات» و حداقل رفع محدودیت ها، با نگرش مثبت با آژانس همکاری می کند. واقعیت این است که تشدید فعالیت های هسته ای ایران با حضور حسن نیت و اقدام عملی مثبت از سوی غرب مقابله خواهد شد. به عنوان مثال، ایران حتی می تواند به طور داوطلبانه به اجرای پروتکل الحاقی بازگردد و سطح غنی سازی اورانیوم را بر اساس نیاز خود محدود کند. اما از سوی دیگر به هیچ وجه نمی توان آثار زیانبار تحریم ها را با هم مقایسه کرد چرا که حتی با رفع آنها نیز آثار زیانبار آن بر اقتصاد کشور به طور کامل برطرف نخواهد شد.
البته، هر برنامه هسته ای پتانسیل تبدیل شدن به سلاح را دارد. اما موضع هسته ای ایران کاملاً روشن است و مبتنی بر توسعه فعالیت های هسته ای صلح آمیز است. ایران از نظر بازدارندگی مطمین است که با سلاح های موشکی متعارف و پیشرفته خود می تواند تهدیدات نظامی متعارف یا غیر متعارف را دفع کند و بنابراین دستیابی به سلاح هسته ای تنها هزینه های سیاسی ایران را افزایش می دهد و بنابراین جایی در استراتژی دفاعی ایران ندارد. از این نظر، شبیه سازی وضعیت برنامه هسته ای ایران با وضعیت عراق در پایان دهه 1980 توسط مدیرکل آژانس، یک قیاس مسخره است زیرا ایران فعالیت های هسته ای مخفیانه ای ندارد.
به هر حال، برنامه هسته ای ایران بیش از نیم قرن سابقه دارد و هزینه های زیادی برای آن پرداخت شده است و از این نظر هرگز متوقف نخواهد شد. شاید نکته مثبت در اظهارات آقای گروسی لزوم ادامه دیپلماسی به هر شکلی باشد. اما برای حفظ خود دیپلماسی، نیاز به پایبندی به اصل “تعادل فعالیت ها” وجود دارد. سوال این است که آیا اکنون بلوک غرب با برداشتن گام های عملی برای حل مشکل هسته ای ایران می خواهد دیپلماسی را توسعه دهد؟ در حال حاضر اروپا به دلایل خارجی از جمله جنگ در اوکراین و غزه و مسایل حقوق بشری اجماع سیاسی خود را در قبال ایران از دست داده است و دولت بایدن برای اینکه در سال 2018 حساس نباشد موضوع هسته ای ایران را در اولویت قرار داده است. انتخابات ریاست جمهوری . . خودش را حذف کرد
در این مورد، اظهارات مدیر محترم آژانس مبنی بر عدم وسعت و عمق بازرسی ها برای آشکارسازی صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران، موجب تردید در نقش آژانس به عنوان نقطه تماس در مذاکرات آتی می شود. مهمانی این گونه اظهارات درباره برنامه هسته ای ایران، عدم قطعیت دیپلماسی هسته ای ایران با قدرت های بزرگ را افزایش می دهد و ادامه این دیپلماسی با تهدیدهای جدی مواجه است. وظیفه مدیر کل آژانس شناسایی نقاط مشترک مورد علاقه به منظور ایجاد توازن بین خواسته های طرفین و تلاش برای حل مشکلات فعلی از راه های مسالمت آمیز و نه افزایش آنها با اظهارات سیاسی است.
* استاد روابط بین الملل
311311
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "آژانس بین المللی انرژی اتمی و اصل «تعادل در اقدامات» متقابل" هستید؟ با کلیک بر روی عمومی، به دنبال مطالب مرتبط با این موضوع هستید؟ با کلیک بر روی دسته بندی های مرتبط، محتواهای دیگری را کشف کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "آژانس بین المللی انرژی اتمی و اصل «تعادل در اقدامات» متقابل"، کلیک کنید.