نمونه شکواییه ترک انفاق زوجه و فرزند

وقتی همسر یا پدر از وظیفه قانونی پرداخت نفقه شانه خالی می کند، برای فرد واجب النفقه یا فرزندان، راهی جز اقدام قانونی باقی نمی ماند. در چنین شرایطی، تنظیم و ثبت شکواییه ترک انفاق، یک گام حیاتی برای مطالبه حقوق قانونی شما است و می تواند ابزاری مؤثر برای وادار کردن فرد مسئول به انجام تعهداتش باشد.

در نظام حقوقی ایران، نفقه یک حق قانونی است که تأمین آن بر عهده اشخاص خاصی قرار گرفته و عدم پرداخت آن، تحت شرایطی، جرم محسوب می شود. در این مقاله به صورت گام به گام و جامع، تمام ابعاد حقوقی و عملی مرتبط با ترک انفاق را بررسی خواهیم کرد. از تعریف مفاهیم پایه نفقه و ترک انفاق گرفته تا شرح دقیق مراحل تنظیم و ثبت شکواییه، ارائه نمونه ای عملی از شکواییه و بیان نکات حقوقی کلیدی، تلاش می کنیم تا شما را با تمام جزئیات لازم آشنا سازیم. این راهنمای کامل، به شما کمک می کند تا با آگاهی و اعتماد به نفس، مسیر قانونی مطالبه نفقه را طی کرده و حقوق خود و عزیزانتان را استیفا نمایید.

درک حقوقی نفقه و ترک انفاق: مبانی و مسئولیت ها

شناخت دقیق مفاهیم نفقه و ترک انفاق، سنگ بنای هرگونه اقدام قانونی در این زمینه است. این دو مفهوم، ریشه های عمیقی در قانون مدنی و قانون حمایت خانواده ایران دارند و درک صحیح آن ها، به شما کمک می کند تا حقوق خود را بهتر بشناسید و مسیر درستی برای احقاق آن برگزینید. نفقه، نه تنها یک نیاز اساسی برای ادامه حیات است، بلکه یک وظیفه قانونی و شرعی بر دوش عهده دار آن است و عدم رعایت این وظیفه، می تواند پیامدهای جدی کیفری و حقوقی در پی داشته باشد.

نفقه چیست؟ انواع و شرایط آن

نفقه به زبان ساده، عبارت است از هر آنچه برای گذران زندگی شخص، بر حسب عرف و شرایط اجتماعی، ضروری و متعارف است. این مفهوم در قانون ایران برای گروه های مختلفی پیش بینی شده که هر کدام شرایط و دامنه خاص خود را دارند.

نفقه زوجه: تعریف، شرایط و حق حبس

نفقه زوجه یکی از شناخته شده ترین انواع نفقه است که بر اساس ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی، پرداخت آن در عقد دائم بر عهده شوهر است. دامنه نفقه زن گسترده تر از سایر واجب النفقه هاست و شامل موارد زیر می شود:

• مسکن: محلی مناسب برای زندگی مشترک که متناسب با شأن و عرف جامعه باشد.
• البسه: پوشاک کافی و مناسب با فصول مختلف و شأن اجتماعی زوجه.
• غذا: تأمین خوراک کافی و مقوی که نیازهای جسمی زوجه را برطرف کند.
• اثاث البیت: کلیه لوازم و اسباب ضروری منزل که برای زندگی متعارف لازم است.
• هزینه های درمانی و بهداشتی: شامل هزینه های پزشکی، دارویی و سایر نیازهای بهداشتی.
• خدمتکار (در صورت عادت زوجه): اگر زوجه پیش از ازدواج دارای خدمتکار بوده و عرفاً نیاز به آن دارد.

شرایط استحقاق نفقه زوجه: برای اینکه زن بتواند نفقه خود را مطالبه کند، دو شرط اصلی وجود دارد:

1. عقد دائم: نفقه تنها در عقد دائم به زن تعلق می گیرد و در عقد موقت (صیغه)، تنها در صورتی نفقه به زن تعلق می گیرد که در هنگام عقد، پرداخت آن شرط شده باشد.
2. تمکین عام و خاص: زن باید از شوهر خود تمکین کند. تمکین عام به معنای زندگی در منزل مشترک و ایفای وظایف زناشویی در چارچوب عرف است و تمکین خاص به معنای برقراری رابطه زناشویی است. اگر زن بدون دلیل موجه از تمکین خودداری کند (ناشزه باشد)، حق نفقه او ساقط می شود.

موارد عدم سقوط حق نفقه (مانند حق حبس زوجه): در برخی موارد، حتی با عدم تمکین زن، حق نفقه او ساقط نمی شود. یکی از مهم ترین این موارد، حق حبس زوجه است. طبق ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی، اگر مهریه زن حال باشد (مدت دار نباشد)، زن می تواند تا زمانی که مهریه اش به طور کامل به او تسلیم نشده، از ایفای وظایف زناشویی خودداری کند و این امتناع، حق نفقه او را ساقط نخواهد کرد. این حق، یک ابزار قانونی مهم برای زن در جهت مطالبه مهریه است.

تفاوت مطالبه نفقه گذشته و آینده زوجه: یکی از ویژگی های مهم نفقه زوجه این است که زن می تواند برای نفقه زمان گذشته خود نیز اقامه دعوا کند و طلب او بابت نفقه گذشته، یک طلب ممتاز محسوب می شود؛ به این معنی که در صورت ورشکستگی شوهر، زن در اولویت دریافت طلب خود قرار می گیرد. اما برای نفقه آینده، معمولاً نیاز به صدور حکم جدید یا تعیین دوره پرداخت مشخص است.

نفقه فرزندان و سایر اقارب واجب النفقه: مسئولیت ها و شرایط

علاوه بر زوجه، فرزندان و سایر اقارب واجب النفقه نیز حق دریافت نفقه دارند. مسئولیت پرداخت نفقه این اشخاص با توجه به سلسله مراتب و شرایط خاصی تعیین می شود:

• تعریف نفقه فرزند و مسئولیت آن: نفقه فرزند شامل تأمین مسکن، پوشاک، خوراک، هزینه های تحصیل و درمان اوست. مسئولیت اصلی پرداخت نفقه فرزند بر عهده پدر است. پس از فوت پدر یا در صورتی که پدر توانایی مالی برای پرداخت نفقه را نداشته باشد، این مسئولیت به اجداد پدری (پدر پدر) و سپس به مادر و در نهایت به اجداد مادری و جدات پدری و … منتقل می شود (با رعایت اصل الاقرب فالاقرب).
• تعریف اقارب واجب النفقه و سلسله مراتب: مطابق ماده ۱۱۹۶ قانون مدنی، فقط اقارب نسبی در خط عمودی اعم از صعودی (پدر، مادر، پدربزرگ، مادربزرگ) یا نزولی (فرزندان، نوه ها) ملزم به انفاق یکدیگرند. این سلسله مراتب در مواد ۱۱۹۹ و ۱۲۰۰ قانون مدنی به تفصیل بیان شده است. برای مثال، نفقه والدین بر عهده فرزندان و نفقه فرزندان بر عهده والدین است.
• شرایط استحقاق: برای استحقاق نفقه در مورد فرزندان و اقارب، دو شرط اساسی وجود دارد:
  1. نیاز: فرد واجب النفقه باید نیازمند باشد، یعنی قادر به تأمین معاش خود نباشد.
  2. عدم توانایی تأمین معاش توسط شخص: شخص نتواند از طریق شغل یا اموال خود، وسایل معیشت خود را فراهم کند. این شرط در ماده ۱۱۹۷ قانون مدنی ذکر شده است.
• تفاوت مطالبه نفقه گذشته و آینده فرزندان و اقارب: برخلاف نفقه زوجه، اقارب فقط نسبت به نفقه آتیه می توانند اقامه دعوا نمایند و حق مطالبه نفقه گذشته را ندارند. این نکته بسیار مهم است و تفاوت کلیدی بین نفقه زوجه و سایر اقارب محسوب می شود.

ترک انفاق: جنبه کیفری و مجازات قانونی

با وجود اینکه پرداخت نفقه یک وظیفه حقوقی است، اما قانونگذار برای عدم انجام آن در موارد خاص، جنبه کیفری نیز قائل شده است. این به معنای آن است که ترک انفاق نه تنها منجر به محکومیت مالی می شود، بلکه می تواند به مجازات حبس نیز منجر گردد.

ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده: رکن اصلی جرم ترک انفاق

ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مهم ترین مستند قانونی برای جرم انگاری ترک انفاق است. این ماده به صراحت بیان می دارد:

«هرکس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع کند به حبس تعزیری درجه شش محکوم می شود. تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و در صورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزایی یا اجرای مجازات موقوف می شود.»

تبصره این ماده نیز بسیار حائز اهمیت است: «امتناع از پرداخت نفقه زوجه ای که به موجب قانون مجاز به عدم تمکین است و نیز نفقه فرزندان ناشی از تلقیح مصنوعی یا کودکان تحت سرپرستی مشمول مقررات این ماده است.» این تبصره روشن می کند که حتی اگر زن به دلیل داشتن حق حبس، تمکین نکند، باز هم ترک انفاق جرم محسوب می شود و شوهر موظف به پرداخت نفقه است. همچنین، فرزندان حاصل از روش های جدید کمک باروری و فرزندان تحت سرپرستی نیز از حمایت این ماده برخوردارند.

شرایط تحقق جرم ترک انفاق

برای اینکه عمل ترک انفاق به عنوان یک جرم کیفری شناخته شود و بتوان شکواییه ترک انفاق را تنظیم کرد، باید شرایط خاصی احراز شود:

• استطاعت مالی زوج/منفق: فردی که وظیفه پرداخت نفقه بر عهده اوست (زوج یا منفق)، باید توانایی مالی لازم برای پرداخت نفقه را داشته باشد. اگر شخص واقعاً فقیر و ناتوان از پرداخت باشد، جرم ترک انفاق محقق نمی شود.
• عدم پرداخت نفقه: عنصر اصلی جرم، خودداری یا امتناع از پرداخت نفقه است. این خودداری باید ارادی و عمدی باشد.
• تمکین زوجه (در مورد زوجه، مگر موارد موجه): در مورد نفقه زوجه، شرط اصلی تمکین زن است، مگر در مواردی که قانون به او اجازه عدم تمکین داده باشد، مانند استفاده از حق حبس یا وجود عذر موجه شرعی و قانونی.
• نیاز واجب النفقه (در مورد فرزندان و اقارب): در مورد فرزندان و سایر اقارب، باید نیاز فرد واجب النفقه به نفقه و عدم توانایی او در تأمین معاش خود، اثبات شود.

مجازات ترک انفاق و ماهیت جرم

مجازات ترک انفاق طبق ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده، حبس تعزیری درجه شش است که شامل شش ماه و یک روز تا دو سال حبس می شود. این جرم ماهیت خصوصی دارد و با گذشت شاکی خصوصی، تعقیب کیفری یا اجرای مجازات متوقف می گردد.

منظور از ماهیت خصوصی بودن جرم این است که شروع و ادامه رسیدگی به پرونده، کاملاً وابسته به شکایت شاکی خصوصی (فرد واجب النفقه) است. اگر شاکی خصوصی از شکایت خود صرف نظر کند، حتی پس از صدور حکم و شروع اجرای مجازات، روند کیفری متوقف خواهد شد. این ویژگی، فرصتی برای سازش و حل و فصل اختلافات خارج از فرآیند کیفری را فراهم می کند.

مراحل عملی تنظیم و ثبت شکواییه ترک انفاق

پس از درک مبانی قانونی، حال نوبت به اقدامات عملی می رسد. تنظیم یک شکواییه حقوقی و کیفری، نیازمند دقت و رعایت اصول خاصی است. این بخش، شما را با تفاوت های شکایت کیفری و دادخواست حقوقی، مدارک مورد نیاز و روند رسیدگی آشنا می کند تا بتوانید به بهترین شکل ممکن، برای مطالبه حقوق خود اقدام کنید.

شکایت کیفری (شکواییه) و دادخواست حقوقی: تفاوت ها و انتخاب صحیح

در مواجهه با عدم پرداخت نفقه، دو مسیر قانونی اصلی وجود دارد: طرح شکایت کیفری (شکواییه) و تقدیم دادخواست حقوقی (مطالبه نفقه). هر یک از این روش ها دارای ویژگی ها، اهداف و نتایج متفاوتی هستند که آگاهی از آن ها در انتخاب بهترین راهکار، حیاتی است.

ویژگی	شکایت کیفری (شکواییه ترک انفاق)	دادخواست حقوقی (مطالبه نفقه)
هدف اصلی	مجازات فرد خاطی (اغلب حبس) و تحت فشار قرار دادن وی برای انجام تعهدات. در این پرونده، مطالبه نفقه گذشته زوجه می تواند به عنوان ضرر و زیان ناشی از جرم مطرح شود.	مطالبه مالی نفقه (دریافت پول نفقه) از فرد متعهد.
مرجع رسیدگی	ابتدا دادسرای عمومی و انقلاب (برای تحقیقات مقدماتی) و سپس دادگاه کیفری ۲ (برای صدور حکم).	دادگاه خانواده (مستقیماً در دادگاه رسیدگی می شود).
قابلیت مطالبه نفقه گذشته و آینده	زوجه: نفقه گذشته او به عنوان ضرر و زیان ناشی از جرم قابل مطالبه است. اقارب: فقط جنبه کیفری مجازات ترک انفاق مطرح است و مطالبه نفقه گذشته برای آنان امکان پذیر نیست.	زوجه: می تواند هم نفقه گذشته و هم نفقه آینده را مطالبه کند. اقارب: فقط نفقه حال و آینده را می توانند مطالبه نمایند و حق مطالبه نفقه گذشته را ندارند.
سرعت رسیدگی	معمولاً به دلیل جنبه کیفری، روند رسیدگی در دادسرا و دادگاه کیفری ممکن است سریع تر باشد تا تعیین تکلیف شود.	ممکن است طولانی تر باشد و نیازمند کارشناسی برای تعیین میزان نفقه است.
اثر گذشت شاکی	توقف تعقیب یا اجرای مجازات (به دلیل خصوصی بودن جرم ترک انفاق).	فقط منجر به مختومه شدن دعوای حقوقی مطالبه نفقه می شود و هیچ اثر کیفری ندارد.
نیاز به اثبات استطاعت مالی	بله، یکی از ارکان تحقق جرم است.	بله، برای الزام به پرداخت نفقه لازم است.

اهمیت انتخاب روش صحیح: انتخاب بین این دو روش بستگی به اولویت ها و اهداف شما دارد. اگر هدف اصلی شما مجازات فرد خاطی و ایجاد فشار کیفری است، شکواییه ترک انفاق مناسب است. اما اگر صرفاً به دنبال دریافت مبلغ نفقه هستید و جنبه کیفری اهمیت کمتری برای شما دارد، دادخواست حقوقی می تواند راهگشا باشد. اغلب افراد هر دو دعوا را به صورت موازی طرح می کنند تا از هر دو جنبه حقوقی و کیفری، حقوق خود را مطالبه کنند.

مدارک لازم برای تنظیم شکواییه ترک انفاق

جمع آوری مدارک لازم قبل از مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، سرعت و دقت فرآیند شکایت را به شکل قابل توجهی افزایش می دهد. لیست زیر، چک لیست جامعی از مدارکی است که برای تنظیم شکواییه ترک انفاق نیاز دارید:

• اصل و کپی سند ازدواج (برای زوجه): این سند، رابطه زوجیت را اثبات می کند و در پرونده ترک انفاق زوجه، رکن اصلی است.
• اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی شاکی و مشتکی عنه: برای احراز هویت طرفین دعوا و ثبت اطلاعات دقیق آن ها ضروری است.
• اصل و کپی شناسنامه فرزندان (در صورت وجود): برای اثبات رابطه نسبی و مطالبه نفقه فرزندان لازم است.
• اظهارنامه ارسالی برای مطالبه نفقه (در صورت ارسال): اگر قبلاً از طریق اظهارنامه رسمی، نفقه را مطالبه کرده اید و پاسخی دریافت نشده یا پاسخ منفی بوده است، رونوشت اظهارنامه و پاسخ آن (در صورت وجود) به عنوان دلیل قوی برای اثبات سوء نیت یا امتناع از پرداخت نفقه، می تواند به پرونده پیوست شود.
• استشهادیه محلی (گواهی شهود در مورد عدم پرداخت نفقه یا تمکین زوجه): جمع آوری گواهی شهود (همسایگان، اقوام یا دوستان) که به عدم پرداخت نفقه یا تمکین زوجه و عدم پرداخت نفقه فرزندان از سوی زوج/پدر شهادت می دهند، می تواند نقش مهمی در اثبات ادعای شما داشته باشد.
• سایر مستندات:
  • پرینت پیامک ها یا مکاتبات الکترونیکی مرتبط با مطالبه نفقه یا وعده های زوج که عملی نشده اند.
  • گزارش مددکاری اجتماعی یا پزشکی قانونی در صورت لزوم.
  • صورتجلسات مربوط به جلسات مشاوره یا داوری که در آن ها عدم پرداخت نفقه مطرح شده است.
  • هرگونه مدرکی که استطاعت مالی مشتکی عنه را اثبات کند (مثلاً فیش حقوقی، مدارک مالکیت خودرو یا ملک، پرینت حساب بانکی در صورت دسترسی و …).
• نسخه ای از عقدنامه موقت (در صورت نیاز به اثبات دائم بودن آن بر اساس نظریات مشورتی): در موارد خاص که دائم بودن عقد نکاح مورد تردید است، نظریات مشورتی قوه قضائیه می تواند راهگشا باشد.

مرجع صالح و روند رسیدگی به شکواییه

پس از آماده سازی مدارک، باید شکواییه خود را به مرجع صالح تقدیم کنید. مراحل کلی به شرح زیر است:

1. ثبت شکواییه در دفاتر خدمات قضایی الکترونیک:

   ابتدا باید به یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک مراجعه کنید. شکواییه شما باید خطاب به ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان] باشد. صلاحیت محلی دادسرا معمولاً با توجه به محل اقامت مشتکی عنه یا محل وقوع جرم (یعنی محلی که نفقه پرداخت نشده) تعیین می شود. کارشناسان دفاتر خدمات قضایی، شکواییه شما را به صورت الکترونیکی ثبت و به دادسرای مربوطه ارسال می کنند.

2. مرحله دادسرا (تحقیقات مقدماتی):

   پس از ثبت شکواییه، پرونده به شعبه بازپرسی یا دادیاری دادسرا ارجاع می شود. در این مرحله، دادسرا وظیفه دارد تحقیقات مقدماتی را انجام دهد. این تحقیقات شامل موارد زیر است:

   • اخذ اظهارات شاکی: شما به دادسرا دعوت شده و اظهارات خود را در مورد ترک انفاق و دلایل آن بیان می کنید.
   • احضار مشتکی عنه: فرد متهم به ترک انفاق نیز احضار می شود تا دفاعیات خود را ارائه دهد.
   • جمع آوری دلایل و مستندات: دادسرا به بررسی مدارک پیوست شکواییه می پردازد و در صورت لزوم، دستور تکمیل تحقیقات (مثلاً استعلام از ادارات مربوطه، جلب نظر کارشناس برای تعیین میزان نفقه، تحقیق از شهود) را صادر می کند.
   • **صدور قرار: پس از تکمیل تحقیقات، دادسرا یکی از قرارهای زیر را صادر می کند:
     • قرار منع تعقیب: در صورتی که دلایل کافی برای احراز جرم وجود نداشته باشد یا جرم محقق نشده باشد.
     • قرار موقوفی تعقیب: در مواردی مانند فوت متهم یا گذشت شاکی.
     • قرار جلب به دادرسی: در صورتی که دلایل کافی برای انتساب جرم به متهم وجود داشته باشد، پرونده با صدور کیفرخواست به دادگاه ارسال می شود.
3. مرحله دادگاه (صدور حکم):

   اگر دادسرا قرار جلب به دادرسی و کیفرخواست صادر کند، پرونده به دادگاه کیفری ۲ ارجاع می شود. در دادگاه، جلسات رسیدگی برگزار می شود و طرفین می توانند دلایل و دفاعیات خود را ارائه دهند. دادگاه پس از بررسی جامع پرونده، اقدام به صدور حکم می کند. این حکم می تواند شامل برائت متهم یا محکومیت او به مجازات حبس مقرر در ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده باشد. همچنین، دادگاه می تواند در بخش مربوط به ضرر و زیان ناشی از جرم، حکم به پرداخت نفقه گذشته زوجه را نیز صادر کند.

نمونه شکواییه جامع ترک انفاق زوجه و فرزند

در این قسمت، یک نمونه شکواییه جامع ترک انفاق زوجه و فرزند را ارائه می دهیم. این نمونه به گونه ای طراحی شده است که بتواند اکثر سناریوهای رایج را پوشش دهد. مهم است که شما اطلاعات را بر اساس شرایط خاص پرونده خود، به دقت و جزئیات تکمیل کنید. به یاد داشته باشید که هر پرونده ای ویژگی های منحصر به فرد خود را دارد و این نمونه تنها یک چارچوب کلی است.

ساختار کلی شکواییه

یک شکواییه حقوقی باید دارای ساختار مشخص و منطقی باشد تا اطلاعات لازم را به صورت واضح به مرجع قضایی ارائه دهد. این ساختار شامل سربرگ، مشخصات طرفین، موضوع، دلایل و شرح کامل ماجرا است.

بسمه تعالی

ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان محل اقامت یا وقوع جرم]

با سلام و احترام، به استحضار می رساند:

شاکی/شاکیان:
۱. نام و نام خانوادگی: [نام کامل زوجه]، کدملی: [کد ملی زوجه]، اقامتگاه: [آدرس کامل زوجه]، شماره تماس: [شماره تماس زوجه]
۲. نام و نام خانوادگی: [نام کامل فرزند ۱]، کدملی: [کد ملی فرزند ۱]، اقامتگاه: [آدرس کامل فرزند ۱]، شماره تماس: [شماره تماس فرزند ۱] (در صورتی که فرزند بالغ و شاکی باشد)
۳. نام و نام خانوادگی: [نام کامل فرزند ۲]، کدملی: [کد ملی فرزند ۲]، اقامتگاه: [آدرس کامل فرزند ۲]، شماره تماس: [شماره تماس فرزند ۲] (در صورتی که فرزند بالغ و شاکی باشد)
(توضیح: در صورتی که فرزندان صغیر هستند، شاکی همان مادر خواهد بود که به ولایت از فرزندان شکایت می کند و نیازی به درج مشخصات فرزند صغیر به عنوان شاکی نیست، تنها در شرح شکواییه به وجود فرزندان و نیاز آن ها اشاره می شود.)

مشتکی عنه:
نام و نام خانوادگی: [نام کامل زوج/پدر]، کدملی: [کد ملی زوج/پدر]، اقامتگاه: [آدرس کامل زوج/پدر]، شماره تماس: [شماره تماس زوج/پدر]

موضوع جرم: ترک انفاق زوجه و فرزند/فرزندان

تاریخ شروع ترک انفاق: از تاریخ [ذکر تاریخ دقیق شروع ترک انفاق برای زوجه و/یا فرزندان] تاکنون

دلایل اثبات جرم:
۱. تصویر مصدق سند رسمی ازدواج (شماره [شماره]، دفترخانه [شماره] شهرستان [نام شهرستان])
۲. تصویر مصدق شناسنامه و کارت ملی شاکی/شاکیان
۳. تصویر مصدق شناسنامه فرزندان (در صورت وجود و لزوم)
۴. تصویر مصدق شناسنامه و کارت ملی مشتکی عنه
۵. رونوشت اظهارنامه مطالبه نفقه به شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ] (در صورت ارسال)
۶. استشهادیه محلی پیوست شکواییه (در صورت وجود شهود)
۷. پرینت مکالمات و پیامک های ارسالی/دریافتی (در صورت وجود و ارتباط با موضوع)
۸. سایر مستندات (مانند مدارک دال بر استطاعت مالی مشتکی عنه در صورت دسترسی)

شرح شکواییه:

۱. با سلام و احترام؛ به استحضار می رساند اینجانبه [نام کامل زوجه شاکی]، همسر دائمی و شرعی آقای [نام کامل مشتکی عنه] به موجب عقدنامه رسمی شماره [شماره عقدنامه] مورخ [تاریخ عقد] صادره از دفتر ازدواج شماره [شماره دفترخانه] شهرستان [نام شهرستان] می باشم. همچنین، فرزندان اینجانبه/اینجانبان [نام فرزند ۱] متولد [تاریخ تولد فرزند ۱] و [نام فرزند ۲] متولد [تاریخ تولد فرزند ۲] نیز فرزندان قانونی و شرعی ایشان هستند که مدارک هویتی ایشان پیوست شکواییه تقدیم می شود.

۲. با وجود اینکه اینجانبه [نام زوجه] همواره به تمامی وظایف زوجیت خود از جمله تمکین عام و خاص عمل کرده ام (یا: به موجب حق حبس، مجاز به عدم تمکین هستم و حق نفقه اینجانبه ساقط نگردیده است)، و فرزندانمان نیز به دلیل [مثلاً: سن کم، عدم توانایی اشتغال به کار، اشتغال به تحصیل] مستحق دریافت نفقه می باشند و توانایی تأمین معاش خود را ندارند، متأسفانه مشتکی عنه آقای [نام مشتکی عنه] از تاریخ [تاریخ دقیق شروع عدم پرداخت نفقه] تاکنون به مدت [تعداد ماه/سال] است که بدون هیچ دلیل شرعی و قانونی موجه، از پرداخت نفقه شرعی و قانونی اینجانبه و فرزندانمان خودداری نموده است.

۳. وضعیت مالی مشتکی عنه، نشان دهنده استطاعت مالی کامل ایشان برای پرداخت نفقه است. ایشان [به شغل و وضعیت مالی مشتکی عنه اشاره کنید، مثلاً: کارمند رسمی در شرکت [...]، دارای اموال و دارایی های [...] و ...] اما با این حال، تعمداً از پرداخت نفقه واجب النفقه ها خودداری می کند. (در صورت امکان، شواهدی از استطاعت مالی ارائه شود.)

۴. اینجانب [نام زوجه] پیش از این نیز جهت مطالبه نفقه، طی اظهارنامه رسمی شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ ارسال اظهارنامه] مراتب عدم پرداخت نفقه و استنکاف مشتکی عنه را به ایشان اعلام نموده ام که متأسفانه اظهارنامه ارسالی بی پاسخ مانده (یا: منجر به نتیجه ای نشده است). این عدم پرداخت نفقه، مشکلات معیشتی فراوانی را برای اینجانبان ایجاد کرده و در عسر و حرج شدید قرار گرفته ایم.

۵. لذا با توجه به مراتب فوق الذکر و دلایل و مستندات پیوست (از جمله سند ازدواج، شناسنامه ها، اظهارنامه و استشهادیه شهود)، و با استناد به ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، از آن مقام محترم قضایی تقاضای تعقیب و مجازات مشتکی عنه به اتهام ترک انفاق و همچنین مطالبه نفقه گذشته اینجانبه [نام زوجه] به عنوان ضرر و زیان ناشی از جرم را مورد استدعاست.

با تجدید احترام
[امضاء و اثر انگشت شاکی/شاکیان]

نکات کاربردی در تنظیم شکواییه

برای تنظیم یک شکواییه ترک انفاق مؤثر، رعایت نکات زیر ضروری است:

• صراحت و وضوح در نگارش: متن شکواییه باید بدون ابهام و با جملات کوتاه و صریح نوشته شود. از اطاله کلام و استفاده از واژگان پیچیده پرهیز کنید.
• مستندسازی دقیق ادعاها: هر ادعایی که در شکواییه مطرح می کنید، باید با یکی از مدارک پیوست شکواییه (مانند سند ازدواج، شناسنامه، اظهارنامه، استشهادیه) پشتیبانی شود.
• پرهیز از بیان احساسات و جزئیات غیرمرتبط: متن شکواییه باید حقوقی و مستدل باشد. از بیان جزئیات احساسی، شخصی و غیرمرتبط با ماهیت حقوقی پرونده خودداری کنید.
• دقت در تاریخ ها و اطلاعات هویتی: تاریخ شروع ترک انفاق، شماره عقدنامه، تاریخ تولد فرزندان و مشخصات هویتی طرفین باید به دقت و بدون اشتباه درج شوند. یک اشتباه کوچک می تواند منجر به تأخیر در رسیدگی یا رد شکواییه شود.
• اثبات استطاعت مالی و تمکین: تلاش کنید تا حد امکان، شواهد و دلایلی برای اثبات استطاعت مالی مشتکی عنه و همچنین تمکین خود (یا موجه بودن عدم تمکین بر اساس حق حبس) ارائه دهید.
• مشاوره با وکیل: در صورت امکان، قبل از تنظیم و ثبت شکواییه، با یک وکیل نفقه یا مشاور حقوقی متخصص مشورت کنید تا از کامل بودن و صحت شکواییه خود اطمینان حاصل نمایید.

نکات حقوقی مهم و کاربردی در پرونده های ترک انفاق

پیگیری پرونده ترک انفاق زوجه و فرزند تنها به تنظیم و ثبت شکواییه ختم نمی شود. آگاهی از نکات حقوقی فراتر از یک فرم ساده، به شما کمک می کند تا در مراحل بعدی پرونده، با دیدی بازتر و استراتژی قوی تر عمل کنید. این بخش به جنبه های مهمی مانند اثبات تمکین و استطاعت، اهمیت نظریات مشورتی، نقش وکیل و تأثیر سازش می پردازد.

اثبات تمکین زوجه و استطاعت مالی منفق

در پرونده های ترک انفاق، اثبات دو عنصر کلیدی برای موفقیت بسیار مهم است: تمکین زوجه (یا موجه بودن عدم تمکین) و استطاعت مالی منفق.

اثبات تمکین زوجه

برای زوجه ای که مدعی ترک انفاق است، اثبات اینکه او به وظایف خود عمل کرده یا عدم تمکینش موجه بوده، حیاتی است:

• زندگی مشترک: اگر زن و شوهر در منزل مشترک زندگی می کنند و زن وظایف خود را انجام می دهد، صرف زندگی مشترک دلیلی بر تمکین است.
• عدم نشوز: زن باید بتواند اثبات کند که ناشزه نیست و بدون دلیل موجه از تمکین خودداری نکرده است.
• اظهارنامه آمادگی به تمکین: در صورتی که زن به هر دلیلی از منزل مشترک خارج شده و تمایل به بازگشت و تمکین دارد اما شوهر مانع می شود، ارسال اظهارنامه رسمی برای اعلام آمادگی به تمکین، می تواند دلیلی محکم برای اثبات تمکین او باشد.
• حق حبس: در صورتی که زن از حق حبس خود مطابق ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی استفاده کرده باشد (یعنی مهریه او حال باشد و هنوز آن را دریافت نکرده باشد)، می تواند با ارائه سند ازدواج و اثبات عدم دریافت مهریه، موجه بودن عدم تمکین خود را اثبات کند.

اثبات استطاعت مالی زوج/منفق

برای محکومیت فرد به ترک انفاق، باید اثبات شود که او توانایی مالی لازم برای پرداخت نفقه را داشته است:

• استعلام اموال: از طریق دادگاه می توان درخواست استعلام اموال از اداره ثبت اسناد و املاک (برای املاک)، بانک مرکزی (برای حساب های بانکی) و راهور (برای وسایل نقلیه) را مطرح کرد تا دارایی های منفق شناسایی شود.
• گواهی شغل و درآمد: ارائه مدارک مربوط به شغل (مثلاً فیش حقوقی، گواهی اشتغال به کار، پروانه کسب) می تواند منبع درآمد و توانایی مالی منفق را نشان دهد.
• شهادت شهود: افرادی که از وضعیت مالی و شغلی فرد مطلع هستند (مانند همکاران، شرکا یا حتی برخی بستگان)، می توانند در دادگاه شهادت دهند.
• تحقیقات محلی: در مواردی، دادگاه ممکن است دستور تحقیقات محلی برای بررسی وضعیت معیشتی و مالی فرد را صادر کند.

بررسی نظریات مشورتی و آراء وحدت رویه مرتبط

نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه و آراء وحدت رویه دیوان عالی کشور، نقش مهمی در تفسیر و روشن کردن ابهامات قانونی دارند و رویه قضایی را شکل می دهند.

بر اساس نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه به شماره ۷/۹۷/۶۵۲ مورخ ۱۳۹۷/۰۳/۳۰، سند ازدواجی که صراحتاً در آن قید شده «نکاح دائم»، سند ازدواج دائم تلقی می گردد؛ حتی اگر به صورت عادی تنظیم شده باشد. همچنین، اگر دائم یا موقت بودن نکاح برای مرجع کیفری محرز نباشد، می تواند قرار اناطه صادر و پس از اثبات نوع زوجیت توسط دادگاه خانواده، به شکایت ترک انفاق رسیدگی کند.

این نظریه اهمیت بالایی دارد زیرا تکلیف وضعیت عقد نکاح عادی را در پرونده های کیفری ترک انفاق روشن می کند. به این معنا که حتی اگر سند ازدواج رسمی نباشد، اگر دائم بودن آن اثبات شود، می توان شکایت کیفری ترک انفاق را مطرح کرد. همچنین، مفهوم «قرار اناطه» این امکان را به دادسرا می دهد که در صورت تردید در موضوعی که جنبه حقوقی دارد (مانند دائم یا موقت بودن عقد)، پرونده را متوقف کرده و حل و فصل آن موضوع را به دادگاه حقوقی ارجاع دهد.

همچنین، طبق نظریه مشورتی شماره ۱۳۹۸/۹۶/۷ مورخ ۱۳۹۶/۰۶/۱۹، دادگاه جزایی می تواند به نسبت مدت زمانی که بزه ترک انفاق را محرز تشخیص دهد، نسبت به رسیدگی و صدور حکم در ارتباط با ضرر و زیان ناشی از جرم (نفقه پرداخت نشده) نیز اقدام کند. این نظریه نشان می دهد که در شکایت کیفری ترک انفاق، مطالبه نفقه گذشته زوجه به عنوان ضرر و زیان ناشی از جرم، در دادگاه کیفری امکان پذیر است و شاکی نیازی به طرح دعوای حقوقی جداگانه برای نفقه گذشته زوجه نخواهد داشت، هرچند برای نفقه آینده یا نفقه فرزندان و اقارب در گذشته، همچنان نیاز به دادخواست حقوقی است.

نقش وکیل دادگستری در پرونده های ترک انفاق

در پرونده های مربوط به ترک انفاق زوجه و فرزند، حضور یک وکیل نفقه متخصص می تواند تفاوت چشمگیری در نتیجه دعوا ایجاد کند. سیستم قضایی و قوانین حقوقی، پیچیدگی های خاص خود را دارند که آشنایی با آن ها برای افراد عادی دشوار است. وکیل با اشراف به قوانین و رویه قضایی، می تواند در مراحل مختلف پرونده به شما کمک کند:

• تنظیم دقیق شکواییه: وکیل با تجربه می تواند شکواییه ای مستدل و مطابق با قوانین تنظیم کند که شانس موفقیت پرونده را افزایش دهد.
• جمع آوری مدارک لازم: کمک به شناسایی و جمع آوری تمامی مدارک و شواهد مورد نیاز برای اثبات ترک انفاق، تمکین و استطاعت مالی.
• اثبات تمکین یا عدم تمکین موجه زوجه: وکیل می تواند با ارائه دلایل و استنادات قانونی، تمکین زوجه یا موجه بودن عدم تمکین (مثلاً بر اساس حق حبس) را به اثبات برساند.
• اثبات استطاعت مالی منفق: وکیل با درخواست استعلامات لازم و ارائه شواهد، به اثبات توانایی مالی زوج/پدر کمک می کند.
• پیگیری مراحل دادرسی: وکیل از ابتدا تا انتها، پرونده را در دادسرا و دادگاه پیگیری کرده، در جلسات حاضر شده، لایحه های دفاعیه تنظیم می کند و از حقوق شما دفاع می نماید.
• مشاوره حقوقی تخصصی: ارائه مشاوره در خصوص بهترین مسیر قانونی (کیفری یا حقوقی)، میزان احتمالی نفقه، مدت زمان رسیدگی و پیش بینی نتیجه پرونده.

مشاوره با یک حقوقدان مجرب، از هدر رفتن زمان و انرژی جلوگیری کرده و شانس موفقیت شما را به طرز قابل توجهی افزایش می دهد، خصوصاً در شرایطی که مخاطبین اغلب در شرایط استرس زا و نیازمند اطلاعات دقیق و قابل اعتماد هستند.

سازش و گذشت شاکی: تأثیر آن بر روند پرونده

همانطور که قبلاً اشاره شد، جرم ترک انفاق یک جرم خصوصی است. این بدان معناست که شروع و ادامه تعقیب کیفری و اجرای مجازات آن به شکایت شاکی خصوصی (یعنی فرد واجب النفقه مانند زوجه یا فرزند بالغ) وابسته است. در نتیجه، اگر شاکی در هر مرحله از رسیدگی (چه در مرحله دادسرا و چه در مرحله دادگاه) یا حتی پس از صدور حکم و شروع اجرای مجازات، از شکایت خود گذشت کند، تعقیب کیفری متوقف شده و اجرای مجازات نیز موقوف می گردد. این ویژگی، فرصتی برای سازش و حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات فراهم می کند، اما تصمیم نهایی برای گذشت بر عهده شاکی است.

تأثیر گذشت در مراحل مختلف:

• در مرحله دادسرا: با گذشت شاکی، قرار موقوفی تعقیب صادر شده و پرونده مختومه می شود.
• در مرحله دادگاه: پس از گذشت شاکی، دادگاه قرار موقوفی تعقیب صادر می کند و حکم صادر شده (در صورت محکومیت) بی اثر می گردد.
• پس از صدور حکم قطعی و شروع اجرا: اگر فرد در حال تحمل مجازات حبس باشد، با گذشت شاکی، اجرای مجازات متوقف شده و فرد آزاد می شود.

این قابلیت گذشت، در بسیاری از پرونده های خانوادگی برای حفظ رابطه و فراهم آوردن فرصت برای اصلاح رفتار، مفید واقع می شود، اما شاکی باید با آگاهی کامل از تبعات آن اقدام به گذشت کند.

توقیف اموال و بازداشت در صورت عدم پرداخت نفقه

پس از صدور حکم قطعی مبنی بر محکومیت به پرداخت نفقه (چه در دعوای حقوقی و چه در دعوای کیفری در بخش ضرر و زیان ناشی از جرم)، در صورت امتناع از پرداخت نفقه، می توان از طریق اجرای احکام، اقدامات قانونی برای وصول نفقه را پیگیری کرد. این اقدامات شامل موارد زیر است:

• توقیف اموال: در صورتی که فرد محکوم علیه دارای اموالی باشد (ملک، خودرو، حساب بانکی، حقوق و …)، می توان با معرفی این اموال به اجرای احکام، درخواست توقیف اموال وی را مطرح کرد تا از محل فروش آن ها، نفقه پرداخت شود. این اقدام مطابق با قانون اجرای احکام مدنی صورت می گیرد.
• بازداشت (ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی): در صورتی که فرد محکوم علیه با وجود استطاعت مالی از پرداخت نفقه خودداری کند و هیچ مال قابل توقیفی از وی در دسترس نباشد، می توان با درخواست از دادگاه، و با رعایت شرایط ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، درخواست بازداشت وی را مطرح کرد. این بازداشت تا زمان پرداخت نفقه یا اعسار فرد (اثبات ناتوانی مالی) ادامه خواهد داشت. هدف از این بازداشت، فشار آوردن به فرد برای انجام تعهدات مالی خود است.

این اقدامات اجرایی، ابزارهای قدرتمندی هستند که قانون برای حمایت از افراد واجب النفقه در نظر گرفته است و می توانند نقش مؤثری در وادار کردن منفق به انجام تعهدات خود ایفا کنند. اما همواره توصیه می شود که در خصوص این اقدامات، با یک وکیل متخصص مشورت نمایید.

نتیجه گیری

ترک انفاق زوجه و فرزند، جرمی جدی با تبعات حقوقی و کیفری است که می تواند زندگی افراد واجب النفقه را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. همانطور که در این مقاله به تفصیل شرح داده شد، آگاهی از حقوق قانونی، آشنایی با تفاوت های شکایت کیفری و دادخواست حقوقی، و تسلط بر مراحل تنظیم و پیگیری شکواییه ترک انفاق، گام های اساسی در استیفای این حقوق محسوب می شوند.

از تعریف نفقه و شرایط استحقاق آن گرفته تا بررسی ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده و مجازات های مربوط به ترک انفاق، تلاش کردیم تا تصویری جامع و روشن از این پدیده حقوقی ارائه دهیم. همچنین، با ارائه یک نمونه شکواییه ترک انفاق زوجه و فرزند و تبیین نکات کاربردی، مسیر عملی اقدام را برای شما هموار ساختیم. فراموش نکنید که در این راه، اثبات تمکین، استطاعت مالی و جمع آوری مدارک مستند، نقش کلیدی ایفا می کنند و در صورت لزوم، مشاوره و همراهی یک وکیل متخصص می تواند راهگشای بسیاری از پیچیدگی ها باشد. حقوق شما و عزیزانتان، ارزشمند و قابل پیگیری است و اقدام به موقع و آگاهانه، می تواند به احقاق این حقوق منجر شود.