مناطقی که کوسه ها بیشتر هستند

کوسه ها تقریباً در تمامی اقیانوس های جهان، از آب های کم عمق ساحلی گرفته تا اعماق تاریک اقیانوس ها و حتی برخی رودخانه ها، پراکنده اند. تراکم آن ها عمدتاً به عواملی چون دمای آب، فراوانی منابع غذایی و ساختار اکوسیستم بستگی دارد.

کوسه ها، این شکارچیان باشکوه اقیانوس ها، بیش از ۴۰۰ میلیون سال است که بر دریاها فرمانروایی می کنند. آن ها نه تنها موجوداتی شگفت انگیز و قدرتمند هستند، بلکه نقش حیاتی در حفظ سلامت اکوسیستم های دریایی ایفا می کنند. با وجود تصورات نادرست رایج، اکثر گونه های کوسه برای انسان بی خطرند و حمله آن ها به انسان بسیار نادر است. درک دقیق مناطقی که کوسه ها بیشتر هستند و دلایل علمی این پراکندگی، نه تنها برای حفاظت از این موجودات ارزشمند ضروری است، بلکه به افزایش آگاهی برای غواصی مسئولانه، گردشگری ایمن و کاهش سوءتفاهم های عمومی کمک می کند. این مقاله به بررسی جامع این موضوع می پردازد که کوسه ها در کدام آب ها زندگی می کنند، چه عواملی بر زیستگاه آن ها تأثیر می گذارد و کدام نقاط دنیا بهترین فرصت ها را برای مشاهده آن ها فراهم می کنند.

درک زیستگاه کوسه ها: فاکتورهای کلیدی پراکندگی این شکارچیان باشکوه

پراکندگی کوسه ها در اقیانوس ها تصادفی نیست. عوامل محیطی مختلفی وجود دارند که تعیین کننده حضور، فراوانی و گونه های خاص کوسه ها در یک منطقه خاص هستند. شناخت این فاکتورها به ما کمک می کند تا درک عمیق تری از الگوهای زیستی این موجودات و اهمیت حفاظت از زیستگاه های آن ها داشته باشیم.

۱.۱. دما و عمق آب: آب های گرم، معتدل و سرد

دمای آب یکی از مهم ترین عوامل در تعیین زیستگاه کوسه ها است. گونه های مختلف کوسه سازگاری های متفاوتی با دماهای آب دارند:

• آب های گرمسیری و معتدل: بیشتر تنوع گونه های کوسه، به ویژه کوسه های صخره ای، پرستار، ببری و برخی گونه های کوسه سرچکشی، در آب های گرمسیری و معتدل یافت می شوند. این مناطق دارای صخره های مرجانی غنی و منابع غذایی فراوان هستند که برای رشد و تکثیر کوسه ها ایده آل است.
• آب های سرد و قطبی: برخی از گونه های کوسه مانند کوسه گرینلند (Greenland Shark) به آب های بسیار سرد و حتی یخی قطب شمال سازگار شده اند. این کوسه ها دارای متابولیسم بسیار کندی هستند که به آن ها امکان می دهد در محیط های خشن با منابع غذایی کمتر زنده بمانند.

عمق آب نیز نقش مهمی ایفا می کند. برخی کوسه ها مانند کوسه های صخره ای در آب های کم عمق ساحلی زندگی می کنند، در حالی که برخی دیگر مانند کوسه فانوس ماهی (Lanternshark) در اعماق هزاران متری اقیانوس یافت می شوند. آب های کم عمق اغلب به عنوان مناطق زادآوری و پناهگاه برای کوسه های جوان عمل می کنند، در حالی که اقیانوس های باز و عمیق محل زندگی شکارچیان بزرگ و مهاجر هستند.

۱.۲. منابع غذایی و شکار: سفره های پربرکت اقیانوس

فراوانی منابع غذایی، عامل اصلی جذب کوسه ها به یک منطقه است. کوسه ها در بالای زنجیره غذایی قرار دارند و حضور آن ها نشانه ای از سلامت یک اکوسیستم دریایی است. مناطقی که دارای جمعیت زیادی از ماهی ها، پستانداران دریایی (مانند فوک و شیر دریایی)، لاک پشت ها و ماهی مرکب هستند، به طور طبیعی کوسه های بیشتری را جذب می کنند.

• مناطق با بهره وری بالا: محل هایی مانند مناطق بالازدگی آب (upwellings) که مواد مغذی از اعماق به سطح می آیند و باعث رشد پلانکتون ها و به دنبال آن ماهی های کوچک می شوند، یا دهانه های رودخانه ها که محل تلاقی آب شیرین و شور هستند و تنوع غذایی بالایی دارند، کانون های جذابی برای کوسه ها محسوب می شوند.
• مسیرهای مهاجرت: بسیاری از کوسه ها الگوهای مهاجرتی خاصی را دنبال می کنند تا به دنبال طعمه های فصلی بروند. مثلاً، کوسه های سفید بزرگ به دنبال مهاجرت فوک ها به سواحل خاصی می روند.

۱.۳. ساختار اکوسیستم: صخره ها، تپه ها و دهانه ها

ساختار فیزیکی زیستگاه دریایی نیز بر حضور کوسه ها تأثیر می گذارد:

• صخره های مرجانی: این اکوسیستم های پر جنب و جوش، پناهگاه و منبع غذایی غنی برای کوسه های صخره ای کوچک و متوسط هستند. آن ها در میان شکاف ها و غارهای مرجانی پناه می گیرند و از ماهی ها و بی مهرگان تغذیه می کنند.
• تپه های دریایی (Seamounts) و کوه های زیردریایی: این ساختارهای زیرآبی می توانند جریان های اقیانوسی را تغییر داده و باعث تجمع مواد مغذی و در نتیجه جذب ماهی ها و سایر موجودات دریایی شوند. این مناطق اغلب محل تجمع کوسه های اقیانوسی مانند کوسه های سرچکشی هستند.
• دهانه های رودخانه ها و مناطق ساحلی: این مناطق اغلب به عنوان مهد کودک برای بسیاری از گونه های کوسه عمل می کنند، زیرا آب های کم عمق و گل آلود، پناهگاه و منابع غذایی فراوانی برای کوسه های جوان فراهم می آورند. کوسه ببری و برخی گونه های کوسه سرچکشی جوان اغلب در این مناطق یافت می شوند.
• اقیانوس های باز (Pelagic Zones): این مناطق وسیع و عمیق، زیستگاه کوسه هایی هستند که به سرعت حرکت می کنند و مسیرهای مهاجرتی طولانی را طی می نمایند، مانند کوسه های آبی، ماکو و نوک سفید اقیانوسی.

۱.۴. مهاجرت و الگوهای فصلی: جابه جایی برای بقا

بسیاری از گونه های کوسه، به ویژه گونه های بزرگ تر و اقیانوسی، الگوهای مهاجرتی فصلی دارند. این مهاجرت ها می توانند دلایل مختلفی داشته باشند:

• تولیدمثل و زادآوری: کوسه ها اغلب به مناطق خاصی مهاجرت می کنند تا در آنجا جفت گیری کرده و فرزندان خود را به دنیا آورند. این مناطق مهد کوسه نامیده می شوند.
• شکار و تغذیه: دنبال کردن منابع غذایی فصلی، مانند مهاجرت ماهی های خاص یا فوک ها، کوسه ها را به حرکت وامی دارد.
• تغییرات دمایی: برخی کوسه ها برای یافتن آب های با دمای مطلوب به مناطق گرم تر یا سردتر مهاجرت می کنند.

این الگوهای مهاجرتی باعث می شود که حضور کوسه ها در برخی مناطق در طول سال متغیر باشد و برای مشاهده گونه های خاص، بهترین زمان سفر اهمیت یابد.

شناخت دقیق فاکتورهای زیستگاهی و مهاجرتی کوسه ها نه تنها برای پژوهشگران حیات وحش، بلکه برای هر علاقه مند به دریا و غواصی ضروری است. این دانش به ما کمک می کند تا با احترام و آگاهی بیشتری با این موجودات تعامل کنیم و در حفظ آن ها سهیم باشیم.

نقشه جهانی پراکندگی: اقیانوس ها و مناطق اصلی تجمع کوسه ها

کوسه ها تقریباً در تمامی اقیانوس های جهان یافت می شوند، اما برخی مناطق به دلیل داشتن شرایط ایده آل زیستگاهی و منابع غذایی فراوان، میزبان جمعیت های قابل توجهی از این شکارچیان هستند. در ادامه به بررسی اقیانوس ها و نقاط برجسته تجمع کوسه ها می پردازیم.

۲.۱. اقیانوس آرام (Pacific Ocean): مهد تنوع کوسه ها

اقیانوس آرام، بزرگ ترین و عمیق ترین اقیانوس جهان، به دلیل وسعت زیاد و تنوع زیستگاهی، میزبان تعداد بی شماری از گونه های کوسه است. از آب های گرمسیری نزدیک به استوا تا آب های معتدل و سرد شمالی و جنوبی، این اقیانوس تنوع شگفت انگیزی از کوسه ها را در خود جای داده است.

نقاط برجسته در اقیانوس آرام:

• گالاپاگوس (اکوادور): این مجمع الجزایر به دلیل اکوسیستم منحصربه فرد و حفاظت شده اش، یکی از بهترین مناطق برای مشاهده کوسه سرچکشی، کوسه سفیدباله (Whitetip Reef Shark) و کوسه گالاپاگوس (Galapagos Shark) است. آب های غنی از مواد مغذی و جریان های قوی، این منطقه را به بهشتی برای کوسه ها تبدیل کرده است.
• جزیره کوکوس (کاستاریکا): یک پارک ملی دریایی دورافتاده که به پایتخت کوسه سرچکشی معروف است. دسته های عظیم کوسه سرچکشی، به همراه کوسه های ببری و کوسه های صخره ای، این جزیره را به مقصدی رویایی برای غواصان تبدیل کرده اند.
• سواحل کالیفرنیا (ایالات متحده): آب های سردتر این منطقه میزبان کوسه سفید بزرگ (Great White Shark) است، به ویژه در اطراف جزایر فارالون و کانالیز. این کوسه ها به دنبال فوک ها و شیرهای دریایی که در این مناطق زندگی می کنند، به اینجا می آیند.
• استرالیا (سواحل جنوبی و غربی، Ningaloo Reef): استرالیا به دلیل سواحل گسترده و صخره های مرجانی وسیع، خانه ای برای انواع کوسه ها از جمله کوسه سفید بزرگ، کوسه ببری و کوسه نهنگ (Whale Shark) است. منطقه نینگالو ریف در غرب استرالیا به ویژه برای مشاهده کوسه نهنگ در فصول خاص مشهور است.

۲.۲. اقیانوس اطلس (Atlantic Ocean): از سرد تا گرم

اقیانوس اطلس، دومین اقیانوس بزرگ جهان، نیز تنوع قابل توجهی از کوسه ها را در خود جای داده است. از سواحل گرم و مرجانی کارائیب تا آب های سرد و عمیق شمال اطلس، گونه های مختلفی از کوسه ها در آن زیست می کنند.

نقاط برجسته در اقیانوس اطلس:

• سواحل آفریقای جنوبی (خلیج فالس، گنزبای): این منطقه به عنوان یکی از بهترین نقاط برای مشاهده کوسه سفید بزرگ در جهان شناخته می شود. پدیده پرش کوسه (Breaching) که در آن کوسه برای شکار فوک از آب بیرون می پرد، در خلیج فالس بسیار مشهور است. کوسه های ببری و کوسه گاو نیز در آب های گرم تر این منطقه یافت می شوند.
• سواحل فلوریدا و کارائیب: آب های گرمسیری و صخره های مرجانی این منطقه، زیستگاه کوسه های پرستار، کوسه های صخره ای کارائیب (Caribbean Reef Shark) و کوسه های ببری هستند. فلوریدا همچنین به دلیل میزان بالای حملات کوسه (اگرچه درصد زیادی از آن ها جزئی و غیرکشنده هستند) شهرت دارد، که عمدتاً به دلیل محبوبیت شنا و ورزش های آبی در مناطق پر کوسه است.
• آب های عمیق اطلس شمالی: این مناطق محل زندگی کوسه گرینلند است که یکی از طولانی ترین طول عمر را در بین مهره داران دارد و می تواند در آب های بسیار سرد و عمیق زنده بماند.

۲.۳. اقیانوس هند (Indian Ocean): بهشت کوسه های گرمسیری

اقیانوس هند، سومین اقیانوس بزرگ، با آب های گرم و صخره های مرجانی وسیع، بهشتی برای کوسه های گرمسیری است. تنوع زیستی دریایی در این منطقه بسیار بالا است.

نقاط برجسته در اقیانوس هند:

• مالدیو (مایا تیلا و آتول های مختلف): مالدیو به دلیل صخره های مرجانی زیبا و آب های شفاف، مقصد محبوبی برای غواصی با کوسه ها است. کوسه های صخره ای نوک سفید، کوسه های صخره ای خاکستری، کوسه های پرستار و به ویژه کوسه نهنگ، که بزرگ ترین ماهی جهان است، در این آب ها فراوان اند.
• جزایر سیشل: این جزایر استوایی نیز دارای زیستگاه های مرجانی غنی هستند و محل زندگی کوسه های ببری و کوسه نهنگ محسوب می شوند. تلاش های حفاظتی در این منطقه به حفظ جمعیت کوسه ها کمک کرده است.
• دریای سرخ: آب های شفاف و صخره های مرجانی بکر دریای سرخ در مصر، سودان و اریتره، میزبان کوسه های صخره ای، کوسه های نوک سفید اقیانوسی و کوسه های سرچکشی هستند که در کنار دیوارهای مرجانی عمیق زندگی می کنند.

۲.۴. اقیانوس منجمد جنوبی (Southern Ocean): قلمرو کوسه های یخ زی

اقیانوس منجمد جنوبی، که قطب جنوب را احاطه کرده است، به دلیل دماهای بسیار پایین و اکوسیستم منحصربه فرد، زیستگاه گونه های خاصی از کوسه ها است. اگرچه تنوع گونه ها در اینجا کمتر از مناطق گرمسیری است، اما موجوداتی که در این آب ها زندگی می کنند، سازگاری های فوق العاده ای با محیط دارند.

کوسه گرینلند (Somniosus microcephalus) که قبلاً در آب های عمیق اطلس شمالی اشاره شد، گاهی اوقات در آب های سردتر جنوبی نیز مشاهده می شود. این کوسه ها می توانند در دماهای نزدیک به انجماد زندگی کنند و به دلیل عمر طولانی و رشد آهسته، نمونه ای از سازگاری های شگفت انگیز در محیط های خشن هستند. این مناطق بیشتر مورد علاقه پژوهشگران و کمتر برای گردشگری کوسه محور مورد توجه قرار می گیرند.

کوسه ها در زیستگاه های خاص و شگفت انگیز

برخی از گونه های کوسه در زیستگاه های بسیار خاص و گاهی غیرمنتظره ای زندگی می کنند که درک ما را از تطبیق پذیری این موجودات افزایش می دهد. این مناطق ویژگی های منحصربه فردی دارند که آن ها را برای برخی از گونه های کوسه ایده آل می سازد.

۳.۱. صخره های مرجانی: پناهگاه و سفره ای گسترده

صخره های مرجانی، اکوسیستم های پررونق و بسیار متنوعی هستند که به عنوان جنگل های بارانی دریا شناخته می شوند. این مناطق دارای فراوانی بی نظیری از ماهی ها، بی مهرگان و سایر موجودات دریایی هستند که منبع غذایی عالی برای انواع کوسه ها فراهم می کنند. شکاف ها، غارها و ساختارهای پیچیده مرجان ها، پناهگاه هایی را برای کوسه ها، به ویژه گونه های کوچک تر و جوان تر، ایجاد می کنند.

گونه هایی مانند کوسه های صخره ای خاکستری (Grey Reef Shark)، کوسه های نوک سفید صخره ای (Whitetip Reef Shark) و کوسه های پرستار (Nurse Shark) اغلب در این زیستگاه ها یافت می شوند. کوسه های پرستار به دلیل عادت شبگردی و پنهان شدن در غارها در طول روز، به خوبی شناخته شده اند. وجود این کوسه ها به حفظ تعادل جمعیت ماهی های صخره ای کمک کرده و سلامت کلی صخره های مرجانی را تضمین می کند.

۳.۲. آب های ساحلی و کم عمق: زادگاه و شکارگاه

بسیاری از مناطق ساحلی و آب های کم عمق نزدیک به خشکی، به عنوان مهد کودک برای کوسه های جوان عمل می کنند. این مناطق اغلب دارای آب های گل آلودتر و پوشش گیاهی دریایی متراکم تری هستند که پناهگاه های طبیعی در برابر شکارچیان بزرگ تر را برای کوسه های جوان فراهم می کنند. همچنین، منابع غذایی در این مناطق معمولاً فراوان و در دسترس هستند.

کوسه های ببری جوان و برخی از گونه های کوسه سرچکشی اغلب در آب های کم عمق ساحلی مشاهده می شوند. این کوسه ها با رشد خود به تدریج به آب های عمیق تر و اقیانوس های باز مهاجرت می کنند. اما کوسه هایی مانند کوسه گاو نیز می توانند در این مناطق برای شکار ماهی و سایر طعمه ها فعالیت کنند.

۳.۳. اقیانوس های باز (Pelagic Zones): شکارچیان اعماق

اقیانوس های باز، یعنی آب های عمیق و دور از خطوط ساحلی و بستر دریا، قلمرو کوسه های پلاژیک (Pelagic Sharks) هستند. این کوسه ها معمولاً دارای بدن های کشیده و عضلانی هستند که برای شنای سریع و طی مسافت های طولانی در جستجوی طعمه تکامل یافته اند. آن ها اغلب به دنبال تجمع ماهی های بزرگ، ماهی مرکب و سایر پستانداران دریایی مهاجرت می کنند.

گونه هایی مانند کوسه نوک سفید اقیانوسی (Oceanic Whitetip Shark)، کوسه ماکو (Shortfin Mako Shark) که سریع ترین کوسه جهان است، و کوسه آبی (Blue Shark) که به دلیل زیبایی و مهاجرت های طولانی اش شناخته شده است، در این مناطق گسترده یافت می شوند. این کوسه ها نقش مهمی در تنظیم جمعیت ماهی های بزرگ و حفظ سلامت اکوسیستم اقیانوس باز دارند.

۳.۴. آب های شیرین: استثنائی به نام کوسه گاو (Bull Shark)

معمولاً کوسه ها را با آب های شور دریاها و اقیانوس ها مرتبط می دانیم، اما یک استثنای برجسته وجود دارد: کوسه گاو (Bull Shark). این کوسه توانایی منحصربه فردی در سازگاری با آب های شیرین دارد و می تواند برای مدت طولانی در رودخانه ها، دریاچه ها و حتی آب های لب شور زندگی کند. این ویژگی به دلیل توانایی فیزیولوژیکی آن در تنظیم تعادل نمک در بدن (اوسمورگولاسیون) است.

کوسه گاو در رودخانه های بزرگی مانند میسوری و می سی سی پی در آمریکای شمالی، رودخانه آمازون در آمریکای جنوبی (جایی که تا ۳۰۰۰ کیلومتر در بالادست رودخانه مشاهده شده است) و دریاچه نیکاراگوئه یافت می شود. این توانایی باعث شده که کوسه گاو به یکی از گسترده ترین گونه های کوسه در جهان تبدیل شود و همچنین به دلیل حضورش در آب های شیرین، یکی از گونه هایی است که بیشترین تعامل را با انسان دارد.

کوسه گاو به دلیل تحمل بالا نسبت به تغییر شوری آب، می تواند در رودخانه ها و دریاچه های آب شیرین برای مدت طولانی زندگی کند. این ویژگی منحصربه فرد، آن را به یکی از معدود گونه های کوسه تبدیل کرده است که قادر به مهاجرت بین زیستگاه های آب شور و آب شیرین است.

مقاصد برتر جهانی برای مشاهده کوسه ها و غواصی (Shark Diving Hotspots)

برای علاقه مندان به حیات وحش دریایی و غواصان، مشاهده کوسه ها در زیستگاه طبیعی شان تجربه ای فراموش نشدنی است. نقاطی در سراسر جهان وجود دارند که به دلیل تراکم بالای کوسه ها و زیرساخت های لازم برای غواصی ایمن، به مقاصد برتر غواصی با کوسه تبدیل شده اند. در اینجا به برخی از برجسته ترین این مقاصد اشاره می کنیم:

۴.۱. آفریقای جنوبی (خلیج فالس، گنزبای): نمایشگاه کوسه سفید بزرگ

آفریقای جنوبی، به ویژه مناطق خلیج فالس (False Bay) و گنزبای (Gansbaai)، به عنوان پایتخت جهانی کوسه سفید بزرگ شناخته می شوند. این منطقه به دلیل حضور جمعیت بزرگی از فوک های سرپشمی کیپ، منبع غذایی غنی برای این شکارچیان باشکوه فراهم می کند. غواصی در قفس (Cage Diving) با کوسه سفید بزرگ در این مناطق بسیار محبوب است، به طوری که می توان پدیده «پرش کوسه» (Breaching) را نیز مشاهده کرد که در آن کوسه برای شکار فوک از آب بیرون می پرد. بهترین زمان سفر برای مشاهده کوسه سفید بزرگ، فصل زمستان (از ماه می تا آگوست) است.

۴.۲. جزیره کوکوس (کاستاریکا): پایتخت کوسه سرچکشی

جزیره کوکوس، یک پارک ملی دریایی دورافتاده و میراث جهانی یونسکو در سواحل کاستاریکا، به دلیل دسته های عظیم کوسه سرچکشی (Scalloped Hammerhead Shark) شهرت جهانی دارد. غواصان در این جزیره می توانند دسته هایی متشکل از صدها کوسه سرچکشی را مشاهده کنند که در اعماق آب های غنی از مواد مغذی شنا می کنند. علاوه بر سرچکشی ها، کوسه های ببری، گالاپاگوس، و سفیدباله نیز در این منطقه فراوان اند. بهترین زمان سفر برای کوکوس، از ژوئن تا دسامبر است.

۴.۳. مجمع الجزایر گالاپاگوس (اکوادور): آزمایشگاه طبیعی کوسه ها

گالاپاگوس، مجموعه ای از جزایر آتشفشانی در اقیانوس آرام، به دلیل تنوع زیستی بی نظیر و نقش آن در نظریه تکامل داروین مشهور است. این منطقه، بهشت دیگری برای مشاهده کوسه ها است. غواصان می توانند کوسه های سرچکشی، کوسه های گالاپاگوس، کوسه های نوک سفید صخره ای و گاهی اوقات کوسه نهنگ را مشاهده کنند. وجود چندین گونه بومی و سطح بالای حفاظت، این منطقه را به مکانی عالی برای مطالعه رفتار کوسه ها تبدیل کرده است. بهترین زمان سفر برای مشاهده کوسه ها در گالاپاگوس، از ژوئن تا دسامبر است.

۴.۴. حفره بزرگ آبی (بلیز): غواصی در افسانه

حفره بزرگ آبی (Great Blue Hole) در بلیز، یک گودال آبی عظیم و دایره ای شکل در قلب صخره های مرجانی بلیز، یکی دیگر از مقاصد محبوب برای غواصی با کوسه است. این پدیده طبیعی شگفت انگیز، محل زندگی کوسه های صخره ای کارائیب و کوسه های پرستار است. غواصان در اینجا می توانند در میان ستون های سنگی و استالاگمیت های زیرآبی غواصی کرده و با این کوسه ها روبرو شوند. بهترین زمان سفر از آوریل تا ژوئن است، اگرچه غواصی در تمام طول سال امکان پذیر است.

۴.۵. مالدیو: بهشت کوسه نهنگ و صخره ای

مالدیو، با آتول های مرجانی خیره کننده و آب های شفاف، نه تنها مقصدی لوکس برای تعطیلات است، بلکه یکی از بهترین نقاط برای مشاهده کوسه نهنگ محسوب می شود. در آتول های جنوبی، به ویژه در منطقه مایا تیلا (Maaya Thila)، می توان کوسه های صخره ای نوک سفید و خاکستری را در کنار کوسه های پرستار مشاهده کرد. کوسه نهنگ در طول سال در آب های مالدیو حضور دارد، اما بهترین زمان سفر برای مشاهده آن ها معمولاً از دسامبر تا آوریل است.

۴.۶. استرالیا (جزیره نپتون، نینگالو ریف): تنوع بی نظیر

استرالیا، با خط ساحلی گسترده و اکوسیستم های دریایی متنوع، مقاصد متعددی برای مشاهده کوسه ها دارد. جزایر نپتون در جنوب استرالیا برای غواصی در قفس با کوسه سفید بزرگ شهرت دارد. نینگالو ریف (Ningaloo Reef) در غرب استرالیا، هر ساله میزبان تعداد زیادی کوسه نهنگ است که از مارس تا ژوئیه برای تغذیه از پلانکتون ها به این منطقه می آیند. کوسه ببری نیز در مناطق شمالی تر استرالیا مانند گریت بریر ریف یافت می شود.

۴.۷. مکزیک (جزیره گوادالوپ، پلایا دل کارمن): ملاقات با غول ها

مکزیک نیز مقاصد شگفت انگیزی برای غواصی با کوسه ها دارد. جزیره گوادالوپ (Guadalupe Island) در سواحل اقیانوس آرام، یکی از بهترین نقاط در جهان برای مشاهده کوسه سفید بزرگ در قفس است. در آب های دریای کارائیب، به ویژه در پلایا دل کارمن (Playa del Carmen)، غواصان می توانند با کوسه های گاو در فصل زمستان (نوامبر تا مارس) روبرو شوند. بهترین زمان سفر برای گوادالوپ از جولای تا نوامبر و برای پلایا دل کارمن از نوامبر تا مارس است.

۴.۸. فیلیپین (مالاپاسکوا): کوسه های دمدراز و هیبتشان

جزیره مالاپاسکوا (Malapascua) در فیلیپین، تنها نقطه شناخته شده در جهان است که می توان تقریباً به طور تضمینی کوسه های دمدراز (Thresher Sharks) را مشاهده کرد. این کوسه های خجالتی با دم بلند و منحصربه فردشان، معمولاً در ایستگاه های تمیزکاری (Cleaning Stations) زیر آب، در عمق های خاصی یافت می شوند. بهترین زمان سفر برای مالاپاسکوا در تمام طول سال است، اما بهترین دید در فصول خشک (مارس تا می) است.

۴.۹. اندونزی (جزایر راجا آمپات، کومودو): کانون زیست تنوع

اندونزی، با هزاران جزیره و اکوسیستم های دریایی غنی، خانه انواع کوسه ها است. جزایر راجا آمپات (Raja Ampat) و پارک ملی کومودو (Komodo National Park) به دلیل تنوع زیستی بی نظیر و صخره های مرجانی بکر، مقاصد محبوبی برای غواصی هستند. در این مناطق می توان کوسه های صخره ای، کوسه های راه رونده (Walking Sharks)، ووبگونگ (Wobbegong Sharks) و حتی کوسه نهنگ را مشاهده کرد. بهترین زمان سفر برای این مناطق معمولاً در فصل خشک (آوریل تا اکتبر) است.

نکات ایمنی و تعامل مسئولانه با کوسه ها: همزیستی آگاهانه

گرچه کوسه ها موجوداتی جذاب و حیاتی برای اکوسیستم دریایی هستند، اما مانند هر موجود وحشی دیگری، نیاز به احترام و درک دارند. رعایت نکات ایمنی و تعامل مسئولانه با آن ها برای حفاظت از هم انسان و هم کوسه ها ضروری است.

۵.۱. درک ریسک واقعی: آمار و واقعیت

تصور عمومی از کوسه ها اغلب تحت تأثیر فیلم ها و اخبار پررنگ نمایی شده است که آن ها را موجوداتی بی رحم و خونخوار نشان می دهد. واقعیت این است که حملات کوسه به انسان بسیار نادر است. طبق آمار جهانی، احتمال اینکه شما توسط صاعقه مورد اصابت قرار بگیرید، در یک تصادف رانندگی شرکت کنید، یا حتی توسط یک سگ مورد حمله قرار بگیرید، به مراتب بیشتر از حمله کوسه است. بیشترین حملات کوسه معمولاً در مناطق خاصی رخ می دهد که انسان ها و کوسه ها در یک زیستگاه مشترک به فعالیت می پردازند و اغلب به دلیل اشتباه در شناسایی انسان توسط کوسه است.

بسیاری از حملات کوسه ها، گازهای آزمایشی هستند که کوسه برای شناسایی شیء ناشناخته (انسان) انجام می دهد و اغلب کشنده نیستند. افزایش آگاهی و رعایت اصول ایمنی می تواند این خطرات نادر را نیز به حداقل برساند.

۵.۲. قوانین طلایی ایمنی در آب: پیشگیری بهتر از درمان

برای کاهش هرگونه ریسک احتمالی در مناطقی که کوسه ها بیشتر هستند، رعایت نکات زیر توصیه می شود:

• از شنا در زمان های پرخطر پرهیز کنید: کوسه ها معمولاً در ساعات طلوع و غروب آفتاب و شب هنگام فعال تر هستند. در این زمان ها، دید در آب کمتر است و احتمال اشتباه گرفتن انسان با طعمه افزایش می یابد.
• از شنا در آب های کدر یا نزدیک دهانه های رودخانه ها خودداری کنید: آب های کدر می توانند دید کوسه را مختل کرده و باعث نزدیک شدن ناخواسته آن ها به شناگران شوند. دهانه های رودخانه ها نیز اغلب محل تجمع ماهی ها و موجودات دریایی هستند که می توانند کوسه ها را جذب کنند.
• از شنا در نزدیکی مناطق ماهیگیری یا قایق های ماهیگیری پرهیز کنید: خون، ماهی های مرده یا دورریزهای ماهیگیری می توانند کوسه ها را به سمت خود جذب کنند.
• از پوشیدن جواهرات براق خودداری کنید: اجسام براق می توانند نور را منعکس کرده و شبیه به پولک ماهی های طعمه به نظر برسند، که توجه کوسه ها را جلب می کند.
• در گروه های بزرگ شنا کنید: شنا کردن به صورت گروهی، شما را بزرگ تر و کمتر شبیه به طعمه برای کوسه نشان می دهد.
• در صورت داشتن زخم باز، وارد آب نشوید: خون می تواند حس بویایی قوی کوسه ها را تحریک کند.
• از حرکات تند و پاشیدن آب خودداری کنید: این حرکات می توانند شبیه به حرکات یک طعمه زخمی به نظر برسند و توجه کوسه را جلب کنند.

۵.۳. انتخاب تورهای غواصی معتبر: تجربه ایمن و اخلاقی

اگر قصد غواصی با کوسه را دارید، حتماً از تورهای غواصی معتبر و مجرب استفاده کنید. راهنمایان باتجربه و آموزش دیده می توانند اطمینان حاصل کنند که تجربه شما ایمن و بدون آسیب به کوسه ها خواهد بود. آن ها پروتکل های ایمنی را رعایت کرده و به شما در مورد رفتار صحیح در حضور کوسه ها آموزش می دهند.

مهم است که توری را انتخاب کنید که به اصول اخلاقی در تعامل با حیات وحش پایبند باشد و از اقداماتی مانند تغذیه غیرمسئولانه کوسه ها پرهیز کند. تغذیه کوسه ها می تواند رفتار طبیعی آن ها را تغییر داده و آن ها را به انسان وابسته کند.

۵.۴. عدم تغذیه کوسه ها: حفظ رفتار طبیعی

یکی از مهم ترین اصول در تعامل مسئولانه با کوسه ها، عدم تغذیه آن ها است. تغذیه کوسه ها، حتی با نیت خوب، می تواند عواقب منفی جدی داشته باشد:

• تغییر رفتار طبیعی: کوسه ها ممکن است ارتباط بین انسان و غذا را فرا بگیرند و به طور غیرطبیعی به نزدیکی انسان ها عادت کنند. این موضوع می تواند هم برای کوسه ها و هم برای انسان ها خطرناک باشد.
• افزایش ریسک حمله: کوسه هایی که به تغذیه توسط انسان عادت کرده اند، ممکن است در آینده به دست انسان به عنوان منبع غذا نگاه کنند.
• برهم زدن زنجیره غذایی: تغذیه مصنوعی می تواند باعث تمرکز غیرعادی کوسه ها در یک منطقه و برهم زدن تعادل طبیعی زنجیره غذایی شود.

بهترین راه برای احترام به کوسه ها، مشاهده آن ها در زیستگاه طبیعی شان و بدون هرگونه دخالت در رفتار طبیعی آن هاست.

چالش ها و آینده کوسه ها: چرا حفاظت از آن ها حیاتی است؟

کوسه ها، با وجود جایگاه رفیعشان در بالای زنجیره غذایی، به طور فزاینده ای آسیب پذیر هستند. فعالیت های انسانی تهدیدات جدی برای بقای بسیاری از گونه های کوسه ایجاد کرده است که درک و مقابله با آن ها برای حفظ سلامت اقیانوس ها ضروری است.

۶.۱. تهدیدات اصلی: از صید بی رویه تا تغییرات اقلیمی

کوسه ها با تهدیدات متعددی روبرو هستند که مهم ترین آن ها عبارتند از:

• صید بی رویه (Overfishing): این مهمترین تهدید است. سالانه میلیون ها کوسه به دلیل باله هایشان که در بازار آسیا برای سوپ باله کوسه ارزش زیادی دارند، صید می شوند (پدیده Finning). این صیدها اغلب غیرقانونی و بدون هیچ گونه نظارتی انجام می شوند. علاوه بر این، بسیاری از کوسه ها به عنوان صید ضمنی (Bycatch) در تورهای ماهیگیری صید می شوند که هدفشان ماهی های دیگر است. نرخ تولیدمثل پایین کوسه ها باعث می شود که جمعیت آن ها به کندی ترمیم شود و این صید بی رویه به سرعت آن ها را در معرض خطر انقراض قرار می دهد.
• تخریب زیستگاه: زیستگاه های کلیدی کوسه ها مانند صخره های مرجانی، دهانه های رودخانه ها و مناطق ساحلی، در اثر آلودگی، توسعه سواحل و تغییرات اقلیمی (مانند سفید شدن مرجان ها) تخریب می شوند. این تخریب ها نه تنها کوسه ها را از منابع غذایی و مناطق زادآوری محروم می کند، بلکه به سلامت کلی اکوسیستم آسیب می زند.
• تغییرات اقلیمی: افزایش دمای اقیانوس ها، اسیدی شدن اقیانوس ها و تغییر الگوهای جریانی، بر زیستگاه کوسه ها و منابع غذایی آن ها تأثیر می گذارد. اسیدی شدن اقیانوس ها به صخره های مرجانی آسیب می رساند و توانایی موجودات دریایی را برای ساخت پوسته و اسکلت کاهش می دهد که این امر بر کل زنجیره غذایی تأثیر می گذارد.
• آلودگی: آلودگی پلاستیکی، شیمیایی و صوتی نیز بر کوسه ها تأثیرگذار است. کوسه ها می توانند پلاستیک ها را اشتباهاً بخورند یا در آن ها گیر بیفتند. آلودگی های شیمیایی نیز می توانند به سلامت آن ها آسیب برسانند.

۶.۲. نقش کوسه ها در سلامت اقیانوس: نگهبانان اکوسیستم

کوسه ها به عنوان شکارچیان رأس هرم غذایی (Apex Predators) نقش حیاتی در حفظ سلامت و تعادل اکوسیستم های دریایی ایفا می کنند. آن ها با شکار ماهی های بیمار، ضعیف یا کند، به حفظ سلامت جمعیت طعمه ها کمک می کنند. حذف کوسه ها می تواند به آبشاری تغذیه ای منجر شود که در آن جمعیت طعمه ها به طور بی رویه افزایش یافته و به نوبه خود اکوسیستم های پایین تر را تخریب می کند.

برای مثال، اگر کوسه ها از بین بروند، جمعیت ماهی های متوسط ممکن است افزایش یابد که این ماهی ها ممکن است به مصرف بی رویه موجودات گیاه خوار بپردازند. کاهش موجودات گیاه خوار می تواند منجر به رشد بی رویه جلبک ها و تخریب صخره های مرجانی شود. بنابراین، کوسه ها نه تنها موجوداتی زیبا هستند، بلکه نقشی بی بدیل در حفظ تعادل اقیانوس ها دارند.

حفاظت از کوسه ها به معنای حفاظت از سلامت کل اقیانوس و در نهایت، سلامت سیاره ما است. هر آنچه بر سر اقیانوس ها می آید، در نهایت بر زندگی ما نیز تأثیر خواهد گذاشت.

۶.۳. راهکارهای حفاظت: از قوانین بین المللی تا مشارکت مردمی

برای حفاظت از کوسه ها و تضمین آینده آن ها، نیاز به رویکردی چندوجهی است که شامل تلاش های بین المللی، ملی و مشارکت فردی می شود:

1. ایجاد مناطق حفاظت شده دریایی (MPAs): این مناطق به عنوان پناهگاه هایی برای کوسه ها و سایر موجودات دریایی عمل می کنند و از آن ها در برابر صید و تخریب زیستگاه محافظت می کنند.
2. قوانین و مقررات ماهیگیری پایدار: اجرای قوانین سخت گیرانه تر برای کنترل صید کوسه، محدود کردن صید ضمنی و ممنوعیت Finning، می تواند به بازیابی جمعیت کوسه ها کمک کند. سازمان های بین المللی مانند CITES (کنوانسیون تجارت بین المللی گونه های در معرض خطر) نقش مهمی در تنظیم تجارت باله کوسه دارند.
3. آموزش و افزایش آگاهی عمومی: اطلاع رسانی به مردم در مورد اهمیت کوسه ها و واقعیت حملات آن ها به انسان، می تواند به کاهش ترس و افزایش حمایت از تلاش های حفاظتی کمک کند.
4. تحقیق و پایش: مطالعه جمعیت ها و الگوهای مهاجرتی کوسه ها برای درک بهتر نیازهای حفاظتی آن ها حیاتی است.
5. مشارکت فردی: انتخاب غذاهای دریایی پایدار، حمایت از سازمان های حفاظت از دریا، و کاهش مصرف محصولات دریایی نامشخص می تواند به حفاظت از کوسه ها کمک کند.

نتیجه گیری

از آب های گرم و مرجانی مالدیو گرفته تا اعماق سرد اقیانوس اطلس، و حتی رودخانه های آب شیرین آمازون، کوسه ها در سرتاسر جهان پراکنده اند. پراکندگی این شکارچیان باشکوه به عوامل متعددی نظیر دما و عمق آب، فراوانی منابع غذایی و ساختار پیچیده اکوسیستم های دریایی بستگی دارد. ما با شناخت دقیق مناطقی که کوسه ها بیشتر هستند و درک دلایل علمی پشت این پراکندگی، می توانیم نه تنها تجربه هایی مسئولانه تر در مشاهده آن ها داشته باشیم، بلکه در حفظ زیستگاه ها و گونه های مختلفشان نیز نقش فعال تری ایفا کنیم.

کوسه ها، این مهندسان اقیانوس، نه تنها بخشی جدایی ناپذیر از تنوع زیستی سیاره ما هستند، بلکه نقش حیاتی در حفظ سلامت کل اکوسیستم دریایی ایفا می کنند. با وجود این اهمیت، آن ها با تهدیدات جدی از جمله صید بی رویه و تخریب زیستگاه روبرو هستند. افزایش آگاهی، رعایت نکات ایمنی در تعامل با آن ها و حمایت از تلاش های حفاظتی، گام های اساسی برای تضمین بقای این موجودات شگفت انگیز است. باشد که با درک و احترام بیشتر، این شکارچیان باشکوه همچنان برای نسل های آینده در اقیانوس ها جولان دهند.