مفاهیم صنعت گردشگری

دنیای امروز دنیای حرکت و پویایی است و سفر عنصری جدانشدنی از زندگی بشر شده است. اما فراتر از یک جابه جایی ساده پدیده ای پیچیده و چندوجهی به نام «گردشگری» شکل گرفته که نه تنها تجربه ای برای فرد بلکه صنعتی عظیم با ابعاد گسترده اقتصادی اجتماعی فرهنگی و زیست محیطی است. درک عمیق این پدیده برای فعالان این عرصه سیاست گذاران و حتی خود گردشگران ضروری است تا بتوانند نقش خود را در توسعه پایدار و مسئولانه آن ایفا کنند. این حوزه شامل مفاهیم اصطلاحات بخش ها و انواع مختلفی است که شناخت آن ها به درک بهتر کارکرد این صنعت کمک می کند. این نوشتار به شما کمک می کند تا با مبانی و چارچوب های اصلی این صنعت آشنا شوید و دیدگاهی جامع نسبت به اجزای تشکیل دهنده و تاثیرات آن به دست آورید.

گردشگری به مجموعه ای از فعالیت های افراد اطلاق می شود که به مکان هایی خارج از محیط معمول زندگی خود سفر کرده و برای مقاصد تفریحی تجاری یا سایر اهداف (غیر از اشتغال در محل بازدید) حداقل یک شب و حداکثر یک سال در آنجا اقامت می کنند. فردی که چنین سفری را انجام می دهد «گردشگر» یا «توریست» نامیده می شود. این تعریف که توسط سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) ارائه شده بر عنصرهای کلیدی مانند جابه جایی اقامت موقت و هدف غیرکاری از سفر تاکید دارد. گردشگری می تواند در داخل مرزهای یک کشور (گردشگری داخلی) یا بین کشورها (گردشگری خارجی) صورت پذیرد و شامل انگیزه های متنوعی از جمله کشف فرهنگ ها لذت بردن از طبیعت استراحت یا شرکت در رویدادها باشد.

صنعت گردشگری شبکه ای گسترده و پیچیده از کسب وکارها و سازمان هایی است که به نیازها و خواسته های گردشگران پاسخ می دهند. این صنعت شامل ارائه دهندگان خدمات متنوعی از جمله حمل ونقل اقامت غذا و نوشیدنی سرگرمی و فعالیت های تفریحی و همچنین آژانس های مسافرتی و راهنمایان تور است. صنعت گردشگری به دلیل ماهیت خدماتی خود کالای فیزیکی تولید نمی کند بلکه تجربه ها و خدماتی را ارائه می دهد که در محل مقصد مصرف می شوند. این صنعت نقش مهمی در اقتصاد جهانی ایفا کرده و منبع درآمد ایجاد اشتغال و توسعه زیرساخت ها در بسیاری از کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه محسوب می شود.

تاریخچه سفر و سیاحت به قدمت تاریخ بشر بازمی گردد اما گردشگری به شکل مدرن آن ریشه در قرون اخیر دارد. در دوران باستان سفرها بیشتر با اهداف تجاری مذهبی (زیارت) یا نظامی انجام می شد. در قرون وسطی سفرهای زیارتی به اماکن مقدس رواج یافت. در قرن شانزدهم و هفدهم میلادی «گرند تور» در اروپا برای اشراف زادگان و ثروتمندان مرسوم شد که سفری آموزشی و فرهنگی به شهرهای بزرگ اروپا بود. انقلاب صنعتی در قرن نوزدهم با بهبود وسایل حمل ونقل (مانند راه آهن و کشتی های بخار) و افزایش اوقات فراغت برای طبقه متوسط زمینه را برای ظهور گردشگری انبوه فراهم کرد. توماس کوک با سازماندهی اولین تورهای گروهی نقش مهمی در این تحول ایفا کرد. پس از جنگ جهانی دوم با پیشرفت هوانوردی و کاهش هزینه های سفر هوایی گردشگری بین المللی به سرعت رشد کرد و به یک صنعت جهانی تبدیل شد.

صنعت گسترده گردشگری دارای مفاهیم و اصطلاحات متعددی است که هر یک به جنبه خاصی از این پدیده اشاره دارند. علاوه بر تعاریف پایه گردشگر و گردشگری مفاهیمی مانند گردشگری پایدار (تاکید بر حداقل تاثیر منفی زیست محیطی و اجتماعی و حداکثر منافع برای جامعه میزبان) اکوتوریسم (سفر مسئولانه به مناطق طبیعی با هدف آموزش و حفاظت) گردشگری فرهنگی (تمرکز بر میراث و فرهنگ مقصد) ژئوتوریسم (گردشگری با تمرکز بر ویژگی های جغرافیایی و زمین شناسی) بوم گردی (اقامت در محیط های روستایی و تجربه زندگی محلی) گردشگری درمانی (سفر برای مقاصد پزشکی و سلامتی) و گردشگری ماجراجویی (سفر برای فعالیت های هیجان انگیز و چالش برانگیز) از جمله اصطلاحات کلیدی در این حوزه هستند که هر یک دارای تعریف و چارچوب مشخصی هستند و انواع مختلفی از سفرهای هدفمند را پوشش می دهند.

صنعت گردشگری از چندین بخش کلیدی و به هم پیوسته تشکیل شده که هر یک نقش حیاتی در ارائه تجربه سفر به گردشگران ایفا می کنند. این بخش ها شامل حمل ونقل اسکان غذا و نوشیدنی سرگرمی و فعالیت ها و همچنین صنایع متصل و پشتیبان هستند. موفقیت کلی صنعت گردشگری در یک مقصد به هماهنگی و عملکرد مؤثر تمامی این بخش ها بستگی دارد و هرگونه نقص در یک بخش می تواند بر تجربه کلی گردشگر تأثیر منفی بگذارد. توسعه و مدیریت صحیح این بخش ها برای رشد پایدار گردشگری ضروری است.

بخش حمل ونقل شامل تمامی شیوه های جابه جایی است که گردشگران برای رسیدن به مقصد و حرکت در داخل آن استفاده می کنند. این شامل حمل ونقل هوایی (هواپیما هلیکوپتر) زمینی (خودروهای شخصی اتوبوس قطار تاکسی) دریایی (کشتی های کروز فری قایق) و سایر شیوه ها می شود. توسعه زیرساخت های حمل ونقل مانند فرودگاه ها جاده ها ایستگاه های قطار و بنادر و همچنین ارائه خدمات حمل ونقل کارآمد و ایمن از عوامل مهم در دسترسی پذیری و جذابیت یک مقصد گردشگری است.

بخش اسکان شامل انواع اقامتگاه هایی است که گردشگران در طول سفر خود در آن ها اقامت می کنند. این بخش بسیار متنوع بوده و گزینه های مختلفی را متناسب با بودجه و سلیقه گردشگران ارائه می دهد. از هتل های لوکس پنج ستاره و ریزورت های ساحلی گرفته تا مهمان پذیرها هاستل ها اقامتگاه های بوم گردی آپارتمان ها و ویلاهای اجاره ای و حتی کمپینگ و کاروان سراها در این دسته قرار می گیرند. کیفیت تنوع و دسترسی پذیری امکانات اقامتی نقش مهمی در رضایت گردشگران و طول مدت اقامت آن ها دارد.

بخش غذا و نوشیدنی شامل تمامی مکان هایی است که گردشگران می توانند در آن ها غذا و نوشیدنی تهیه و مصرف کنند. این شامل رستوران ها کافه ها فست فودها بوفه ها کترینگ ها و مراکز عرضه غذا در هتل ها و اقامتگاه ها است. تجربه گردشگری اغلب با چشیدن غذاهای محلی و آشنایی با فرهنگ غذایی مقصد گره خورده است. کیفیت خدمات تنوع منوها بهداشت و قیمت گذاری در این بخش بر تجربه کلی گردشگر تأثیرگذار است. این بخش همچنین شامل تولیدکنندگان و عرضه کنندگان مواد غذایی و نوشیدنی به این مراکز نیز می شود.

بخش سرگرمی و فعالیت ها شامل تمامی جاذبه ها رویدادها و فعالیت هایی است که گردشگران برای لذت بردن و گذراندن اوقات فراغت خود در مقصد به آن ها می پردازند. این شامل بازدید از موزه ها سایت های تاریخی و باستانی پارک های تفریحی مراکز خرید شرکت در فستیوال ها و رویدادهای فرهنگی ورزشی و هنری و همچنین فعالیت های مرتبط با طبیعت مانند پیاده روی دوچرخه سواری ورزش های آبی و کوهنوردی است. جذابیت و تنوع گزینه های سرگرمی نقش مهمی در جذب گردشگر و افزایش مدت اقامت آن ها دارد.

صنایع متصل یا پشتیبان شامل مجموعه ای از کسب وکارها و خدماتی است که به طور مستقیم بخشی از تجربه سفر نیستند اما نقش حیاتی در عملکرد صنعت گردشگری دارند. این شامل آژانس های مسافرتی (آنلاین و آفلاین) راهنمایان تور شرکت های بیمه مسافرتی تولیدکنندگان سوغات و صنایع دستی خدمات مالی و ارزی خدمات بازاریابی و تبلیغات گردشگری و مؤسسات آموزشی و پژوهشی در حوزه گردشگری است. این صنایع با فراهم کردن زیرساخت ها و خدمات تخصصی به تسهیل و بهبود تجربه سفر کمک می کنند و بخشی از زنجیره ارزش گردشگری محسوب می شوند.

گردشگری تنها یک پدیده واحد نیست بلکه شامل انواع مختلفی است که بر اساس انگیزه سفر نوع فعالیت ها یا ویژگی های مقصد دسته بندی می شوند. این تنوع به پاسخگویی به سلایق و نیازهای مختلف گردشگران کمک می کند و فرصت های متعددی برای توسعه مقاصد گردشگری فراهم می آورد. شناخت انواع گردشگری به برنامه ریزان و فعالان این صنعت کمک می کند تا محصولات و خدمات متناسب با بازارهای هدف خود را توسعه دهند. در ادامه به معرفی برخی از مهم ترین انواع گردشگری می پردازیم.

گردشگری فرهنگی شامل سفرهایی است که با هدف آشنایی با فرهنگ هنر تاریخ آداب و رسوم سبک زندگی و میراث مادی و معنوی یک منطقه یا کشور انجام می شود. بازدید از موزه ها گالری های هنری سایت های باستانی و تاریخی شرکت در فستیوال ها و رویدادهای فرهنگی و تعامل با جامعه محلی برای درک عمیق تر فرهنگ مقصد از جمله فعالیت های اصلی در این نوع گردشگری است. گردشگری فرهنگی نقش مهمی در حفظ و احیای میراث فرهنگی و همچنین ایجاد درک متقابل بین فرهنگ ها ایفا می کند.

گردشگری ماجراجویی شامل سفرهایی است که در آن گردشگر به دنبال تجربه های هیجان انگیز چالش برانگیز و معمولاً همراه با فعالیت های فیزیکی در محیط های طبیعی یا کمتر توسعه یافته است. فعالیت هایی مانند کوهنوردی صخره نوردی رفتینگ کایاک سواری غارنوردی دوچرخه سواری کوهستان و سفر به مناطق دورافتاده و بکر در این دسته قرار می گیرند. این نوع گردشگری اغلب نیازمند مهارت های خاص تجهیزات ویژه و راهنمایان مجرب است و بر ارتباط نزدیک با طبیعت و تحمل ریسک تأکید دارد.

گردشگری درمانی یا گردشگری سلامت شامل سفرهایی است که هدف اصلی آن بهره مندی از خدمات پزشکی درمانی یا سلامتی در مقصدی غیر از محل اقامت دائم است. این می تواند شامل انجام عمل های جراحی درمان های تخصصی استفاده از آب های معدنی و چشمه های آب گرم (اسپا و وِلنِس) یا شرکت در برنامه های بهبود سلامت و آرامش باشد. کشورهایی که دارای امکانات پزشکی پیشرفته یا جاذبه های طبیعی مرتبط با سلامت هستند مقاصد مهمی برای گردشگری درمانی محسوب می شوند.

بوم گردی (Agritourism یا Rural Tourism) نوعی گردشگری است که در محیط های روستایی و اغلب در اقامتگاه های سنتی و محلی (بوم گردی) انجام می شود. هدف اصلی این نوع سفر آشنایی با زندگی روستایی فرهنگ آداب و رسوم کشاورزی صنایع دستی و طبیعت بکر منطقه است. بوم گردی فرصتی برای تجربه آرامش و سادگی زندگی روستایی مشارکت در فعالیت های محلی مانند کشاورزی یا دامپروری و چشیدن غذاهای ارگانیک و محلی فراهم می کند. این نوع گردشگری به توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع روستایی و حفظ معماری و فرهنگ بومی کمک می کند.

اکوتوریسم (Ecotourism) زیرمجموعه ای از گردشگری طبیعت است که بر سفر مسئولانه به مناطق طبیعی حفاظت از محیط زیست رفاه جامعه محلی و آموزش گردشگر تاکید دارد. اکوتوریسم با هدف حداقل رساندن تاثیر منفی بر طبیعت و فرهنگ ایجاد منافع اقتصادی برای جوامع محلی و افزایش آگاهی و احترام نسبت به محیط زیست و فرهنگ های بومی انجام می شود. فعالیت های اکوتوریستی شامل مشاهده حیات وحش پیاده روی در طبیعت بازدید از پارک های ملی و مناطق حفاظت شده با راهنمایی متخصصان و رعایت اصول حفاظتی است.

گردشگری تفریحی (Leisure Tourism) رایج ترین و گسترده ترین نوع گردشگری است که هدف اصلی آن استراحت آرامش لذت بردن از اوقات فراغت و بازدید از جاذبه های دیدنی بدون هدف خاص آموزشی درمانی یا تجاری است. سفرهای ساحلی بازدید از شهربازی ها گشت و گذار در شهرها و شرکت در فعالیت های سرگرم کننده از جمله نمونه های گردشگری تفریحی هستند. این نوع گردشگری اغلب با سفرهای کوتاه مدت و آخر هفته ای همراه است و نقش مهمی در اقتصاد مقاصد تفریحی ایفا می کند.

گردشگری مذهبی (Religious Tourism) شامل سفرهایی است که با انگیزه ادای مناسک مذهبی زیارت اماکن مقدس شرکت در مراسم و رویدادهای دینی یا آشنایی با تاریخ و فرهنگ مذهبی انجام می شود. شهرهایی مانند مکه کربلا مشهد واتیکان اورشلیم و بنارس از جمله مقاصد مهم گردشگری مذهبی در جهان هستند. این نوع گردشگری می تواند به صورت انفرادی یا گروهی انجام شود و نقش مهمی در اقتصاد و فرهنگ جوامعی که میزبان اماکن مقدس هستند دارد.

گردشگری تجاری (Business Tourism) شامل سفرهایی است که با هدف شرکت در فعالیت های مرتبط با کسب وکار انجام می شود. این می تواند شامل شرکت در کنفرانس ها نمایشگاه ها جلسات کاری مذاکرات تجاری یا بازدید از کارخانه ها و مراکز تولید باشد. گردشگری تجاری معمولاً در شهرهای بزرگ و مراکز اقتصادی انجام می شود و گردشگران تجاری اغلب به دنبال امکانات و خدماتی مانند هتل های باکیفیت مراکز کنفرانس و دسترسی آسان به حمل ونقل هستند. این نوع گردشگری درآمدزایی بالایی برای مقاصد دارد.

صنعت گردشگری به عنوان یکی از بزرگترین و پویاترین صنایع جهان مزایای اقتصادی اجتماعی فرهنگی و زیست محیطی قابل توجهی برای مقاصد میزبان به همراه دارد. از مهمترین مزایای اقتصادی می توان به ایجاد فرصت های شغلی متنوع (مستقیم و غیرمستقیم) کسب درآمد ارزی تحریک سرمایه گذاری در زیرساخت ها و بخش های مرتبط و افزایش درآمدهای مالیاتی اشاره کرد. از منظر اجتماعی و فرهنگی گردشگری می تواند به حفظ و احیای میراث فرهنگی ترویج تعامل و درک متقابل بین فرهنگ ها و بهبود کیفیت زندگی جامعه محلی از طریق توسعه امکانات عمومی کمک کند. با این حال بهره مندی از این مزایا نیازمند برنامه ریزی و مدیریت صحیح برای کاهش اثرات منفی احتمالی است.

گردشگری پایدار رویکردی به توسعه گردشگری است که تلاش می کند تا تعادلی بین نیازهای اقتصادی اجتماعی و زیست محیطی حال حاضر و آینده برقرار کند. هدف اصلی آن تضمین این است که توسعه گردشگری به محیط زیست آسیب نرساند به فرهنگ و ارزش های جامعه محلی احترام بگذارد و منافع اقتصادی عادلانه ای را برای همه ذینفعان فراهم کند. اصول گردشگری پایدار شامل استفاده بهینه از منابع محیطی احترام به اصالت اجتماعی و فرهنگی جوامع میزبان و اطمینان از عملیات اقتصادی بلندمدت و سودآور است. دستیابی به گردشگری پایدار نیازمند مشارکت همه بازیگران از دولت ها و بخش خصوصی گرفته تا جوامع محلی و خود گردشگران است.

مدیریت گردشگری فرآیند برنامه ریزی سازماندهی هدایت و کنترل فعالیت های مرتبط با صنعت گردشگری در یک مقصد یا سازمان است. این شامل تصمیم گیری در مورد توسعه زیرساخت ها بازاریابی و تبلیغات مدیریت منابع انسانی مدیریت مالی توسعه محصول گردشگری و مدیریت تاثیرات زیست محیطی و اجتماعی است. مدیریت کارآمد گردشگری برای اطمینان از رشد پایدار افزایش رقابت پذیری مقصد بهبود تجربه گردشگر و به حداکثر رساندن منافع برای جامعه محلی حیاتی است. این حوزه نیازمند همکاری نزدیک بین بخش دولتی خصوصی و جوامع محلی است.

صنعت گردشگری دائماً در حال تحول است و تحت تاثیر روندهای جهانی قرار دارد. برخی از مهمترین روندهای فعلی شامل رشد گردشگری مبتنی بر تجربه و شخصی سازی سفر افزایش تقاضا برای گردشگری پایدار و مسئولانه استفاده فزاینده از فناوری های دیجیتال (مانند هوش مصنوعی واقعیت مجازی و پلتفرم های آنلاین) در برنامه ریزی و تجربه سفر رشد گردشگری داخلی در بسیاری از کشورها و ظهور بازارهای جدید گردشگری (مانند چین و هند) است. همچنین رویدادهای جهانی مانند همه گیری ها یا تغییرات اقلیمی می توانند تاثیرات قابل توجهی بر الگوهای سفر و روندهای آینده گردشگری داشته باشند و نیاز به سازگاری و نوآوری در این صنعت را افزایش دهند.

هدف از گردشگری چیست؟

هدف اصلی گردشگری سفر به مقصدی خارج از محیط معمول زندگی برای گذراندن اوقات فراغت تفریح کسب وکار یا سایر اهداف غیر از کسب درآمد در محل بازدید است. این اهداف می توانند شامل استراحت کشف فرهنگ ها بازدید از جاذبه ها یا شرکت در رویدادها باشند.

تفاوت میان اکوتوریسم و گردشگری طبیعت چیست؟

گردشگری طبیعت به سفر به مناطق طبیعی اشاره دارد. اکوتوریسم زیرمجموعه ای از آن است که بر سفر مسئولانه حفاظت از محیط زیست منافع جامعه محلی و آموزش گردشگر در مورد طبیعت و فرهنگ تاکید دارد.

گردشگری تجارت است یا صنعت؟

گردشگری یک «صنعت» محسوب می شود. صنعت گردشگری مجموعه ای از کسب وکارها و خدمات مرتبط (مانند حمل ونقل اقامت سرگرمی و غیره) است که نیازهای گردشگران را برآورده می کنند و به عنوان یک بخش اقتصادی مهم عمل می کند.

آیا صنعت گردشگری در حال رشد است؟

بله با وجود چالش های مقطعی مانند همه گیری ها صنعت گردشگری در بلندمدت روند رو به رشدی را نشان داده است. افزایش درآمدها بهبود حمل ونقل و دسترسی پذیری و رشد طبقه متوسط در بسیاری از کشورها به این رشد کمک کرده است.