مراحل بعد از برگشت چک صیادی

پس از برگشت خوردن چک صیادی، دارنده چک برای پیگیری و وصول وجه آن با چالش هایی مواجه می شود که نیازمند آگاهی دقیق از مسیرهای قانونی و اقدامات گام به گام است. این فرآیند از لحظه دریافت گواهی عدم پرداخت آغاز شده و شامل اقدامات فوری، تلاش برای حل وفصل دوستانه و در نهایت، انتخاب یکی از مسیرهای قانونی نظیر درخواست اجراییه، طرح دعوای حقوقی، شکایت کیفری یا اقدام از طریق اداره ثبت اسناد می شود. آشنایی با این مراحل و مهلت های قانونی مربوطه، برای هر دارنده چک حیاتی است تا بتواند حقوق خود را به بهترین شکل ممکن پیگیری و مطالبات خود را وصول کند.

چک صیادی با ورود به نظام بانکی و قضایی ایران، تحولات اساسی در معاملات و شیوه پیگیری چک های برگشتی ایجاد کرده است. این سیستم جدید که با هدف افزایش اعتبار چک، کاهش تخلفات و تسهیل فرآیند وصول مطالبات راه اندازی شده، قواعد و مراحل خاص خود را دارد. برای دارندگان چک های صیادی که با عدم پرداخت وجه چک مواجه شده اند، درک این تغییرات و آگاهی از گام های بعدی، برای دفاع از حقوقشان ضروری است. این راهنمای جامع، تمامی مراحل لازم را از لحظه برگشت خوردن چک تا وصول نهایی مطالبات، به صورت شفاف، مستند و قابل فهم تشریح می کند.

درک مفهوم برگشت چک صیادی و آماده سازی اولیه

برگشت خوردن چک صیادی، به معنای عدم پرداخت مبلغ مندرج در چک توسط بانک، به دلیل وجود یکی از دلایل قانونی نظیر کسری موجودی حساب صادرکننده، عدم تطابق امضا، مسدود بودن حساب یا دستور عدم پرداخت است. تفاوت اصلی چک های صیادی با چک های قدیمی در این است که تمامی مراحل صدور، انتقال و استعلام آن ها از طریق سامانه یکپارچه الکترونیکی چک (صیاد) ثبت می شود، که این امر، قابلیت پیگیری و اعتبار قانونی آن ها را به میزان قابل توجهی افزایش داده است.

برگشت چک صیادی چیست و چه تفاوتی با گذشته دارد؟

چک صیادی، برگه ای به رنگ بنفش است که با کد ۱۶ رقمی منحصربه فرد صیادی و تاریخ و مبلغ مشخص صادر می شود. این چک ها، برخلاف چک های قدیمی، باید پیش از صدور و انتقال، در سامانه صیاد بانک مرکزی ثبت شوند. هدف از این اقدام، شفافیت بیشتر در معاملات، امکان استعلام اعتبار صادرکننده و تسهیل فرآیند قضایی وصول چک های برگشتی است. هنگامی که یک چک صیادی در تاریخ سررسید خود به دلیل عدم کفایت موجودی یا سایر دلایل به بانک ارائه می شود و وجه آن پرداخت نمی گردد، بانک اقدام به برگشت زدن آن می کند. این فرآیند شامل صدور گواهی عدم پرداخت و ثبت آن در سامانه صیاد است.

تفاوت اصلی با گذشته این است که با قانون جدید چک (مصوب سال ۱۳۹۷ و اصلاحات بعدی)، دارنده چک برگشتی صیادی می تواند بدون نیاز به طی مراحل طولانی دادرسی و صدور حکم قطعی، مستقیماً از طریق دادگاه درخواست صدور اجراییه کند. این تغییر، سرعت و کارایی فرآیند وصول مطالبات را به شکل چشمگیری افزایش داده است.

دلایل رایج برگشت خوردن چک صیادی

دلایل مختلفی می تواند منجر به برگشت خوردن چک صیادی شود که اطلاع از آن ها برای دارنده چک ضروری است:

• کسری یا عدم موجودی کافی: رایج ترین دلیل برگشت چک، فقدان موجودی کافی در حساب صادرکننده برای پوشش مبلغ چک است.
• عدم تطابق امضا: اگر امضای روی چک با نمونه امضای ثبت شده در بانک مطابقت نداشته باشد، بانک از پرداخت وجه خودداری می کند.
• دستور عدم پرداخت (پشت خط زدن چک): صادرکننده ممکن است به دلایل قانونی نظیر مفقودی یا سرقت چک، به بانک دستور عدم پرداخت آن را داده باشد. این دستور باید با مراجعه به مراجع قضایی و طرح شکایت همراه باشد.
• مسدود بودن حساب: اگر حساب صادرکننده به دلایل قضایی یا بانکی مسدود شده باشد، چک از آن حساب قابل پرداخت نخواهد بود.
• سایر موارد: شامل خط خوردگی یا قلم خوردگی در متن چک (مگر اینکه توسط صادرکننده تأیید شده باشد)، عدم وجود تاریخ یا مبلغ معتبر، یا عدم ثبت چک در سامانه صیاد.

مهم ترین مدرک: گواهی عدم پرداخت (برگه برگشتی) و محتوای آن

پس از برگشت خوردن چک، گواهی عدم پرداخت، مهم ترین مدرکی است که دارنده چک باید از بانک دریافت کند. این گواهی به منزله سند رسمی عدم ایفای تعهد صادرکننده چک است و بدون آن، امکان پیگیری قانونی وجود ندارد. برای دریافت این گواهی، دارنده چک باید با اصل چک و کارت ملی خود به شعبه بانک مراجعه کند.

محتوای گواهی عدم پرداخت شامل اطلاعات کلیدی زیر است:

• مشخصات کامل چک (شماره چک، مبلغ، تاریخ، مشخصات صادرکننده و دارنده).
• دلیل دقیق برگشت خوردن چک.
• تاریخ دقیق برگشت چک.
• کد رهگیری صیاد (این کد برای پیگیری های بعدی در سامانه یکپارچه قوه قضاییه بسیار مهم است).

توصیه می شود که دارنده چک، اصل چک برگشتی و گواهی عدم پرداخت را با دقت و در مکانی امن نگهداری کند، زیرا این مدارک برای تمامی مراحل قانونی آتی ضروری هستند.

گام های فوری و اقدامات اولیه پس از دریافت گواهی عدم پرداخت

پس از دریافت گواهی عدم پرداخت، سرعت عمل و دقت در انجام اقدامات اولیه می تواند شانس وصول وجه چک را به طور قابل توجهی افزایش دهد. آگاهی از مهلت های قانونی و انجام تلاش های اولیه برای حل وفصل، از اهمیت بالایی برخوردار است.

بررسی مهلت های قانونی حیاتی

یکی از مهم ترین جنبه ها در پیگیری چک برگشتی، رعایت مهلت های قانونی است. از دست دادن این مهلت ها می تواند منجر به از دست رفتن برخی حقوق قانونی دارنده چک شود:

• مهلت ۶ ماهه برای طرح شکایت کیفری: اگر قصد طرح شکایت کیفری علیه صادرکننده چک را دارید، باید ظرف مدت شش ماه از تاریخ صدور چک (نه تاریخ برگشت)، به دادسرا مراجعه و شکوائیه خود را ثبت کنید. پس از این مهلت، جنبه کیفری چک از بین رفته و تنها می توان از مسیر حقوقی پیگیری کرد.
• مهلت ۳ ساله برای طرح دعوای حقوقی یا اجرائیه: برای طرح دعوای حقوقی مطالبه وجه یا درخواست صدور اجرائیه از دادگاه، دارنده چک سه سال از تاریخ برگشت چک مهلت دارد. پس از این مدت، چک دیگر قابلیت طرح دعوا در محاکم را نخواهد داشت.

فراموش نکنید که رعایت این مهلت ها، به خصوص مهلت ۶ ماهه برای شکایت کیفری، بسیار مهم است، زیرا در صورت از دست رفتن آن، امکان اعمال مجازات های کیفری و توقیف اموال قبل از صدور حکم از بین می رود.

تلاش برای حل وفصل دوستانه

قبل از ورود به فرآیندهای پیچیده قضایی، همیشه توصیه می شود که دارنده چک، ابتدا برای حل وفصل دوستانه با صادرکننده چک اقدام کند. این روش می تواند زمان بر نباشد و از هزینه های اضافی جلوگیری کند.

1. تماس با صادرکننده: در گام اول، تلاش کنید با صادرکننده چک تماس بگیرید و مشکل را مطرح کنید. گاهی اوقات عدم موجودی یا برگشت چک ناشی از یک سوءتفاهم یا مشکل موقتی است که با مذاکره قابل حل است.
2. تنظیم اظهارنامه رسمی: اگر تماس های اولیه بی نتیجه بود یا صادرکننده پاسخگو نبود، می توانید یک اظهارنامه رسمی از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به نشانی صادرکننده ارسال کنید. این اظهارنامه، یک اخطار رسمی برای صادرکننده است و نشان می دهد که شما قصد پیگیری قانونی دارید. ارسال اظهارنامه، یک اقدام مستند و قانونی است که در مراحل بعدی دادرسی نیز می تواند مورد استناد قرار گیرد.

مزایای حل وفصل دوستانه شامل سرعت بیشتر، کاهش هزینه ها و حفظ روابط است، اما در صورت عدم همکاری، باید به مسیرهای قانونی روی آورد.

ثبت اطلاعات برگشتی توسط بانک در سامانه صیاد

طبق قانون جدید چک، پس از برگشت خوردن چک، بانک موظف است بلافاصله اطلاعات مربوط به آن را در سامانه صیاد بانک مرکزی ثبت کند. این اقدام دارای پیامدهای مهمی برای صادرکننده چک است، از جمله:

• مسدود شدن خودکار تمامی حساب های بانکی صادرکننده تا سقف مبلغ چک.
• محدودیت در دریافت دسته چک جدید و سایر خدمات بانکی.
• ایجاد سابقه منفی در اعتبارسنجی بانکی صادرکننده.

دارنده چک باید اطمینان حاصل کند که این مرحله توسط بانک به درستی انجام شده است. کد رهگیری ۱۶ رقمی مندرج در گواهی عدم پرداخت، تأییدکننده ثبت موفقیت آمیز اطلاعات در سامانه صیاد است. عدم ثبت صحیح ممکن است فرآیند پیگیری را با مشکل مواجه کند، هرچند که معمولاً این فرآیند به طور خودکار توسط بانک انجام می شود.

مسیرهای قانونی جامع برای پیگیری و وصول وجه چک برگشتی صیادی

با وجود قانون جدید چک و اصلاحات آن، دارنده چک صیادی برگشتی می تواند از چهار مسیر قانونی اصلی برای وصول مطالبات خود اقدام کند. انتخاب هر یک از این مسیرها بستگی به شرایط خاص چک، اولویت های دارنده (سرعت، امکان اعمال مجازات کیفری، مطالبه خسارات بیشتر) و همچنین وضعیت مالی صادرکننده دارد.

مسیر ۱: درخواست صدور اجرائیه از دادگاه (سریع ترین و کارآمدترین روش)

این روش، یکی از مهم ترین تحولات قانون جدید چک است که برای چک های صیادی قابلیت اجرایی دارد و به مراتب سریع تر و کم هزینه تر از روش های سنتی حقوقی است. در این مسیر، نیازی به صدور حکم قطعی دادگاه نیست.

شرایط لازم برای درخواست اجرائیه:

1. در متن چک، وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی نشده باشد.
2. در متن چک قید نشده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است.
3. گواهینامه عدم پرداخت به دلیل دستور عدم پرداخت طبق ماده ۱۴ قانون چک (مفقودی، سرقت و …) صادر نشده باشد، مگر اینکه دارنده چک، ثابت کند سرقت یا مفقودی چک از او نبوده است.

مراحل گام به گام درخواست اجرائیه:

1. تکمیل مدارک: مدارک لازم شامل اصل چک، گواهی عدم پرداخت (برگه برگشتی) با کد رهگیری صیاد و کپی کارت ملی دارنده چک است.
2. مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: با در دست داشتن مدارک فوق، به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و درخواست صدور اجرائیه را ثبت کنید. این دادخواست باید علیه صادرکننده یا صاحب حساب (در صورتی که صادرکننده و صاحب حساب متفاوت باشند) تنظیم شود.
3. پرداخت هزینه ها: هزینه های دادرسی مربوط به درخواست اجرائیه را پرداخت کنید.
4. پیگیری در دادگاه: پس از ثبت دادخواست، پرونده به دادگاه صالح ارجاع می شود. قاضی دادگاه بدون نیاز به تشکیل جلسه دادرسی یا صدور حکم قطعی، شرایط چک را بررسی کرده و در صورت احراز شرایط فوق، اقدام به صدور اجرائیه می کند.
5. صدور و ابلاغ اجرائیه: اجرائیه صادر شده به صادرکننده چک ابلاغ می شود و او ۱۰ روز مهلت دارد تا وجه چک را پرداخت کند یا با دارنده چک به توافق برسد.

اقدامات پس از صدور اجرائیه و عدم پرداخت:

در صورت عدم پرداخت وجه چک توسط صادرکننده ظرف مهلت ۱۰ روزه، دارنده چک می تواند اقدامات اجرایی زیر را انجام دهد:

• معرفی و توقیف اموال: دارنده چک می تواند با شناسایی و معرفی اموال صادرکننده (نظیر ملک، حساب بانکی، خودرو، سهام، حقوق و مزایا و …) به اجرای احکام دادگستری، درخواست توقیف آن ها را داشته باشد.
• درخواست ممنوع الخروجی: اگر صادرکننده اموالی برای توقیف نداشته باشد، دارنده چک می تواند درخواست ممنوع الخروجی او را صادر کند.
• درخواست جلب صادرکننده: در صورت عدم پرداخت و عدم شناسایی اموال کافی، امکان درخواست جلب صادرکننده چک نیز وجود دارد.
• مسدودی خودکار حساب ها: مطابق قانون جدید، در لحظه برگشت چک و ثبت آن در سامانه صیاد، تمامی حساب های صادرکننده در بانک های مختلف تا سقف مبلغ چک به صورت خودکار مسدود می شوند. این امر فشار مضاعفی برای پرداخت وجه ایجاد می کند.

این روش (درخواست صدور اجرائیه) به دلیل سرعت بالا و عدم نیاز به مراحل طولانی دادرسی، برای وصول وجه چک های صیادی جدید، مؤثرترین و کارآمدترین گزینه محسوب می شود.

مسیر ۲: طرح دعوای حقوقی مطالبه وجه

این روش برای چک هایی که شرایط لازم برای صدور اجراییه مستقیم را ندارند (مثل چک های تضمینی یا مشروط) یا زمانی که دارنده چک علاوه بر اصل وجه، قصد مطالبه خسارات جانبی بیشتری را دارد، مناسب است.

شرایط و زمان استفاده:

• چک های تضمینی یا مشروط.
• مطالبه خسارت تأخیر تأدیه (جریمه دیرکرد پرداخت).
• مطالبه هزینه های دادرسی و حق الوکاله وکیل.
• در مواردی که دارنده چک مایل به اخذ قرار تأمین خواسته (توقیف اموال قبل از صدور حکم) باشد.

مراحل گام به گام شکایت حقوقی:

1. تکمیل مدارک: اصل چک، گواهی عدم پرداخت، کپی کارت ملی و هرگونه مدارک مرتبط با معامله یا تعهد.
2. تنظیم دادخواست حقوقی جامع: دارنده چک یا وکیل او، باید یک دادخواست حقوقی مفصل تنظیم کند که علاوه بر اصل مبلغ چک، تمامی خسارات مورد مطالبه (مانند خسارت تأخیر تأدیه و هزینه های دادرسی) را به صراحت ذکر کند.
3. ثبت دادخواست در دفاتر خدمات قضایی: دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت و به دادگاه صالح (عموماً محل اقامت صادرکننده یا محل صدور/برگشت چک) ارجاع می شود.
4. روند دادرسی و برگزاری جلسات: در این مسیر، دادگاه جلسات رسیدگی را تشکیل می دهد و طرفین (خواهان و خوانده) می توانند دلایل و مستندات خود را ارائه دهند. این فرآیند ممکن است زمان بر باشد.
5. صدور حکم و قطعی شدن آن: پس از بررسی های لازم، دادگاه حکم مقتضی را صادر می کند. این حکم ممکن است قابل تجدیدنظرخواهی یا فرجام خواهی باشد و پس از طی مراحل قانونی، قطعی می شود.
6. درخواست اجرائیه برای اجرای حکم: پس از قطعی شدن حکم، دارنده چک باید از اجرای احکام دادگستری درخواست صدور اجرائیه برای اجرای حکم صادره را داشته باشد.

مزایا و معایب این روش:

• مزایا: امکان مطالبه تمامی خسارات جانبی و تضمین حقوق دارنده در چک های خاص.
• معایب: زمان بر بودن فرآیند دادرسی، هزینه های دادرسی بالاتر نسبت به اجراییه مستقیم.

مسیر ۳: طرح شکایت کیفری

شکایت کیفری، جنبه مجازات برای صادرکننده چک را نیز در پی دارد، اما شرایط و مهلت های بسیار محدودی دارد.

شرایط لازم برای طرح شکایت کیفری:

• ارائه چک به بانک برای برگشت زدن در مهلت شش ماهه از تاریخ صدور چک.
• طرح شکوائیه به دادسرا در مهلت شش ماهه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت.
• چک نباید دارای تاریخ گذشته باشد.
• چک نباید مشروط، تضمینی یا سفید امضا باشد.
• عدم اثبات انتقال چک توسط صادرکننده به فرد دیگر قبل از برگشت.

مراحل گام به گام شکایت کیفری:

1. تکمیل مدارک: اصل چک، گواهی عدم پرداخت، کپی کارت ملی.
2. مراجعه به دادسرا: با مدارک لازم به دادسرای محل صدور یا محل برگشت چک مراجعه کرده و شکوائیه خود را طرح کنید.
3. روند تحقیقات و ارجاع به دادگاه کیفری: دادسرا تحقیقات مقدماتی را انجام داده و در صورت احراز شرایط، پرونده به دادگاه کیفری ارجاع می شود.
4. امکان صدور قرار تأمین خواسته: در این روش، قبل از صدور حکم نهایی، امکان درخواست قرار تأمین خواسته برای توقیف اموال صادرکننده وجود دارد که می تواند تضمین کننده وصول مطالبات باشد.
5. مجازات های قانونی: در صورت اثبات جرم، صادرکننده چک به مجازات هایی نظیر حبس، جزای نقدی و ممنوعیت از دریافت دسته چک محکوم می شود.

مزایا و معایب این روش:

• مزایا: اعمال مجازات کیفری برای صادرکننده و امکان توقیف اموال قبل از صدور حکم.
• معایب: مهلت های بسیار محدود و سخت گیرانه، عدم امکان شکایت کیفری برای چک های مشروط یا تضمینی.

مسیر ۴: اقدام از طریق اداره ثبت اسناد و املاک

این روش برای چک هایی که شرایط اجراییه ثبتی را دارند، قابل استفاده است. اجراییه ثبتی نیز می تواند روشی نسبتاً سریع برای وصول مطالبات باشد.

شرایط و موارد استفاده:

این روش برای چک هایی که مطابق قانون تجارت قابلیت صدور اجراییه ثبتی دارند (مانند چک های دارای محل و شرایط خاص) قابل استفاده است. چک های صیادی نیز در صورت دارا بودن تمامی شرایط لازم می توانند از این طریق پیگیری شوند.

مراحل کلی:

1. ارائه مدارک: دارنده چک باید اصل چک و گواهی عدم پرداخت را به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک ارائه دهد.
2. صدور اجرائیه ثبتی: اداره ثبت، پس از بررسی مدارک و احراز شرایط، اقدام به صدور اجرائیه ثبتی می کند.
3. توقیف اموال: مانند اجراییه دادگاه، پس از ابلاغ اجرائیه و عدم پرداخت وجه، دارنده می تواند درخواست توقیف اموال صادرکننده را از اداره ثبت داشته باشد.

مزایا و معایب این روش:

• مزایا: سرعت نسبی و عدم نیاز به مراحل قضایی طولانی در دادگاه.
• معایب: شرایط خاص و محدود برای استفاده و عدم امکان مطالبه برخی خسارات.

نکات مهم و توصیه های کاربردی برای موفقیت در پیگیری

پیگیری وصول وجه چک برگشتی، فرآیندی پیچیده و زمان بر است که نیازمند آگاهی دقیق و رعایت نکات کلیدی است. رعایت توصیه های زیر می تواند شانس موفقیت شما را افزایش داده و از بروز مشکلات بیشتر جلوگیری کند.

اهمیت مشاوره با وکیل متخصص

با توجه به پیچیدگی های قوانین مربوط به چک و تفاوت های ظریفی که در مسیرهای قانونی مختلف وجود دارد، مشاوره با یک وکیل متخصص در دعاوی چک و اسناد تجاری، می تواند بهترین تصمیم باشد. وکیل با تجربه:

• انتخاب بهترین مسیر: با بررسی دقیق شرایط چک و وضعیت صادرکننده، می تواند بهترین و کارآمدترین مسیر قانونی (اجرائیه، حقوقی، کیفری، ثبتی) را به شما پیشنهاد دهد.
• تنظیم دقیق مدارک: از تنظیم صحیح دادخواست ها و شکوائیه ها اطمینان حاصل کرده و از نقص پرونده که می تواند منجر به اطاله دادرسی شود، جلوگیری می کند.
• پیگیری مستمر: با پیگیری منظم پرونده در مراجع قضایی و بانکی، فرآیند وصول را تسریع می بخشد.
• آگاهی از قوانین جدید: همیشه با آخرین تغییرات قوانین و رویه های قضایی آشنا است و می تواند شما را راهنمایی کند.

آگاهی از وضعیت مالی صادرکننده

یکی از مهم ترین اطلاعاتی که قبل از آغاز هرگونه اقدام قانونی باید به دست آورید، وضعیت مالی صادرکننده چک است. اگر صادرکننده هیچ اموالی به نام خود نداشته باشد یا اموال او قابل شناسایی نباشند، حتی با داشتن حکم قطعی نیز وصول وجه چک با مشکل مواجه خواهد شد. در این راستا:

• استعلامات اولیه: قبل از طرح دعوا، می توانید از طریق منابع غیررسمی یا حتی برخی سامانه های قانونی، اطلاعاتی در مورد اموال و دارایی های صادرکننده به دست آورید.
• درخواست استعلام اموال از طریق دادگاه: پس از طرح دعوا یا درخواست اجرائیه، می توانید از دادگاه درخواست کنید تا از مراجع ذی ربط (مانند اداره ثبت اسناد، اداره ثبت شرکت ها، بورس و …) برای شناسایی اموال صادرکننده استعلام بگیرد.

محاسبه خسارت تأخیر تأدیه

خسارت تأخیر تأدیه، مبلغی است که بابت دیرکرد در پرداخت وجه چک، به دارنده آن تعلق می گیرد. این خسارت از تاریخ سررسید چک تا زمان وصول کامل آن، بر اساس شاخص بانک مرکزی محاسبه می شود. در مسیر حقوقی، شما می توانید این خسارت را نیز مطالبه کنید. نحوه محاسبه آن کمی تخصصی است و معمولاً توسط کارشناسان دادگستری انجام می شود، اما در دادخواست باید به صراحت درخواست شود.

هزینه های احتمالی فرآیند قانونی

پیگیری چک برگشتی، مستلزم پرداخت هزینه هایی است که شامل موارد زیر می شود:

• هزینه های دادرسی: مربوط به ثبت دادخواست در دفاتر خدمات قضایی و مراحل دادگاه.
• حق الوکاله وکیل: در صورت استفاده از خدمات وکیل.
• هزینه های کارشناسی: در صورت نیاز به نظر کارشناس (مثلاً برای تطابق امضا یا محاسبه خسارت).
• هزینه های اجرائیه: مربوط به مراحل اجرای حکم و توقیف اموال.

این هزینه ها در صورت پیروزی در دعوا، معمولاً از صادرکننده چک قابل مطالبه است، اما در ابتدا باید توسط دارنده پرداخت شود.

پیامدهای قانونی برای صادرکننده چک برگشتی

برگشت خوردن چک صیادی، عواقب جدی برای صادرکننده آن در پی دارد که مهم ترین آن ها عبارتند از:

• ثبت سوء سابقه مالی: اطلاعات چک برگشتی در سامانه بانک مرکزی ثبت شده و سابقه اعتباری صادرکننده را تحت تأثیر قرار می دهد.
• محدودیت در دریافت دسته چک جدید: صادرکننده تا زمان رفع سوء اثر از چک برگشتی، نمی تواند دسته چک جدید دریافت کند.
• ممنوعیت در افتتاح حساب: افتتاح هرگونه حساب جدید بانکی برای او ممنوع می شود.
• عدم دریافت تسهیلات بانکی: امکان دریافت وام و تسهیلات از بانک ها و مؤسسات مالی را از دست می دهد.
• بسته شدن حساب ها: همانطور که قبلاً ذکر شد، حساب های صادرکننده به میزان مبلغ چک مسدود می شود.
• ممنوعیت استفاده از کارت های بانکی: در برخی موارد، امکان استفاده از کارت های بانکی نیز محدود می شود.

تفاوت ها و شباهت ها در پیگیری چک های قدیمی و جدید

با وجود تغییرات قانون جدید چک، همچنان تفاوت هایی در نحوه پیگیری چک های قدیمی (غیر صیادی) و چک های جدید (صیادی) وجود دارد:

ویژگی	چک های قدیمی (غیر صیادی)	چک های جدید (صیادی)
ثبت در سامانه	نیازی به ثبت در سامانه صیاد ندارند.	باید حتماً در سامانه صیاد ثبت شوند.
مسیر اجرائیه مستقیم	امکان درخواست اجرائیه مستقیم از دادگاه وجود ندارد (نیاز به حکم قطعی دادگاه است).	امکان درخواست اجرائیه مستقیم از دادگاه (بدون نیاز به حکم قطعی) وجود دارد.
شکایت کیفری	شرایط خاصی دارد و پیچیده تر است.	تنها در صورت ثبت در سامانه صیاد و رعایت مهلت ها قابل پیگیری کیفری است.
مسدودی حساب	خودکار نیست و نیاز به دستور قضایی دارد.	به صورت خودکار توسط بانک مرکزی انجام می شود.
استعلام اعتبار	امکان استعلام آنلاین از اعتبار صادرکننده وجود ندارد.	امکان استعلام اعتبار صادرکننده از طریق سامانه صیاد فراهم است.

در هر دو نوع چک، همچنان می توان از مسیر حقوقی برای مطالبه وجه و خسارات اقدام کرد، اما سرعت و سهولت پیگیری در چک های صیادی به مراتب بیشتر است.

سوالات متداول

آیا می توان از چند روش قانونی به صورت همزمان اقدام کرد؟

بله، دارنده چک می تواند به صورت همزمان یا متوالی، از چند روش قانونی برای وصول وجه چک خود استفاده کند. برای مثال، می توانید همزمان با ثبت دادخواست حقوقی، درخواست ممنوع الخروجی صادرکننده را نیز داشته باشید. همچنین، پس از صدور اجرائیه از دادگاه (مسیر اول)، اگر صادرکننده اموالی نداشت، می توانید درخواست جلب او را نیز مطرح کنید. اما باید دقت داشت که هر مسیر، شرایط و محدودیت های خاص خود را دارد و انتخاب های اولیه می توانند بر مسیرهای بعدی تأثیر بگذارند. برای مثال، شکایت کیفری مهلت های سخت گیرانه ای دارد و در صورت از دست رفتن آن، دیگر نمی توان از این مسیر استفاده کرد.

اگر صادرکننده چک هیچ اموالی نداشته باشد، چه اتفاقی می افتد؟

اگر صادرکننده چک هیچ گونه مال منقول یا غیرمنقولی به نام خود نداشته باشد که قابل توقیف باشد و همچنین هیچ منبع درآمدی برای کسر از آن شناسایی نشود، فرآیند وصول وجه چک با چالش جدی مواجه خواهد شد. در این شرایط، دارنده چک می تواند درخواست «اعسار از پرداخت محکوم به» را برای صادرکننده مطرح کند. در صورت اثبات اعسار، صادرکننده می تواند تقاضای تقسیط بدهی را به دادگاه ارائه دهد. با این حال، حتی در صورت عدم شناسایی اموال، اقدامات دیگری نظیر درخواست ممنوع الخروجی و جلب صادرکننده می تواند به عنوان ابزارهای فشار برای وادار کردن او به پرداخت دین عمل کند.

مدت زمان معمول برای وصول وجه چک برگشتی چقدر است؟

مدت زمان وصول وجه چک برگشتی، به عوامل متعددی بستگی دارد و نمی توان زمان دقیقی را برای آن مشخص کرد. این عوامل شامل انتخاب مسیر قانونی (اجرائیه سریع تر است)، همکاری صادرکننده، وجود اموال قابل توقیف، حجم پرونده های دادگاه و کارایی وکیل است.

در مسیر اجراییه مستقیم، در صورت وجود اموال و همکاری مراجع، ممکن است فرآیند از چند هفته تا چند ماه به طول انجامد.

در مسیر حقوقی، به دلیل طولانی بودن روند دادرسی و تجدیدنظرخواهی، ممکن است از شش ماه تا چند سال زمان ببرد.

مسیر کیفری نیز بسته به پیچیدگی پرونده می تواند چند ماه زمان ببرد. تلاش برای حل وفصل دوستانه، سریع ترین راه ممکن است.

آیا برگشت زدن چک صیادی تاریخ گذشته امکان پذیر است؟

بله، برگشت زدن چک صیادی تاریخ گذشته از نظر بانک امکان پذیر است، به این معنی که اگر چک صیادی پس از تاریخ مندرج در آن به بانک ارائه شود و موجودی کافی نداشته باشد، بانک گواهی عدم پرداخت را صادر می کند. با این حال، از نظر قانونی، مهلت های مشخصی برای طرح دعوای حقوقی و کیفری وجود دارد. همانطور که ذکر شد، برای شکایت کیفری مهلت شش ماهه از تاریخ صدور چک و برای دعوای حقوقی یا اجرائیه مهلت سه ساله از تاریخ برگشت چک وجود دارد. اگر این مهلت ها گذشته باشد، حتی با برگشت خوردن چک از بانک، دارنده ممکن است نتواند از تمامی اهرم های قانونی استفاده کند و تنها می تواند به صورت حقوقی یا صرفاً جهت درج در سابقه صادرکننده اقدام نماید.

اگر چک صیادی مفقود شود، چطور باید آن را پیگیری کرد؟

در صورت مفقود شدن یا سرقت چک صیادی، دارنده باید بلافاصله اقدامات زیر را انجام دهد:

1. اعلام مفقودی/سرقت به بانک: در اسرع وقت به شعبه بانک صادرکننده چک مراجعه کرده و با ارائه مدارک شناسایی، مفقودی یا سرقت چک را اعلام کند و دستور عدم پرداخت آن را صادر نماید.
2. طرح شکایت در مراجع قضایی: همزمان با اعلام به بانک، باید به دادسرا مراجعه کرده و با طرح شکوائیه، مفقودی یا سرقت چک را گزارش دهد. این شکایت برای جلوگیری از سوءاستفاده های احتمالی ضروری است.
3. اخذ دستور قضایی: پس از ثبت شکایت، مرجع قضایی دستور لازم برای پیگیری چک را صادر می کند. در صورت پیدا شدن چک، با دستور قضایی می توان اقدامات لازم برای وصول وجه آن را انجام داد یا از پرداخت آن جلوگیری کرد.

بدون اعلام به بانک و مراجع قضایی، اگر چک به دست شخص ثالثی افتاده و وصول شود، دارنده اصلی ممکن است حقوق خود را از دست بدهد.

آیا بعد از برگشت چک، راهی برای رفع سوء اثر برای صادرکننده وجود دارد؟

بله، صادرکننده چک برگشتی می تواند با انجام اقدامات مشخص، نسبت به رفع سوء اثر از چک برگشتی خود اقدام کند تا محدودیت های بانکی او برداشته شود. مهم ترین روش های رفع سوء اثر عبارتند از:

• تأمین موجودی و پرداخت وجه: صادرکننده با تأمین وجه چک، آن را به دارنده پرداخت می کند. سپس دارنده چک، رضایت خود را اعلام کرده و با مراجعه به بانک، گواهی رفع سوء اثر صادر می شود.
• واریز وجه چک به حساب مسدودی: صادرکننده می تواند وجه چک را به حساب خود در بانک واریز کند و از بانک بخواهد که این مبلغ را برای دارنده چک (یا به حساب مسدود شده به نام دارنده) انتقال دهد.
• ارائه رضایت نامه رسمی: در صورت توافق با دارنده چک و دریافت رضایت نامه کتبی و رسمی از او (مثلاً در دفاتر اسناد رسمی)، این رضایت نامه به بانک ارائه شده و سوء اثر رفع می گردد.
• صدور حکم قضایی مبنی بر رفع سوء اثر: در مواردی که به دلایل قانونی (مثلاً اثبات پرداخت وجه یا ابطال چک)، دادگاه حکم به رفع سوء اثر بدهد.
• گذشت زمان: اگر پس از گذشت ۷ سال از تاریخ برگشت چک، دارنده هیچ گونه اقدام قانونی نکرده باشد، سوء اثر چک به صورت خودکار رفع می شود، اما این روش بسیار طولانی و غیرعملی است.

نتیجه گیری

برگشت خوردن چک صیادی، اگرچه ممکن است برای دارنده آن نگران کننده باشد، اما با آگاهی از مراحل بعد از برگشت چک صیادی و انتخاب صحیح مسیر قانونی، می توان به بهترین نحو مطالبات را وصول کرد. اقدام به موقع، جمع آوری دقیق مدارک (به ویژه گواهی عدم پرداخت)، و شناخت کامل مهلت های قانونی، کلید موفقیت در این فرآیند است. قانون جدید چک، با تسهیل فرآیند درخواست اجراییه از دادگاه، گامی بزرگ در جهت حمایت از حقوق دارندگان چک برداشته است. هرچند که در شرایط خاص و پیچیدگی های حقوقی، مشاوره با وکیل متخصص می تواند به دارنده چک کمک شایانی کند تا با کمترین سردرگمی و در سریع ترین زمان ممکن به نتیجه دلخواه برسد و از تمامی حقوق قانونی خود دفاع کند. با رعایت این نکات، امکان وصول وجه چک برگشتی صیادی به مراتب افزایش خواهد یافت.