رفرنس دهی عکس در مقاله

رفرنس‌دهی به تصاویر در مقالات علمی و پایان‌نامه‌ها برای جلوگیری از سرقت ادبی و افزایش اعتبار پژوهش ضروری است. این کار به خواننده امکان می‌دهد منابع بصری مورد استفاده را ردیابی و بررسی کند.

اهمیت رفرنس دهی در پایان نامه و مقاله نویسی

در عرصه پژوهش‌های علمی دقت و صداقت از ارکان اصلی محسوب می‌شوند. زمانی که یک محقق در حال تدوین پایان‌نامه کارشناسی ارشد یا رساله دکتری خود است یا مشغول نگارش مقاله‌ای برای چاپ در نشریات علمی معتبر است استفاده از منابع مختلف امری اجتناب‌ناپذیر است. این منابع ممکن است شامل کتاب‌ها مقالات دیگر گزارش‌ها داده‌ها و همچنین عناصر بصری مانند تصاویر نمودارها جداول و نقشه‌ها باشند. ارجاع‌دهی صحیح و دقیق به تمامی این منابع از جمله تصاویر نه تنها یک الزام اخلاقی و علمی است بلکه به اعتبار و استحکام کار پژوهشی می‌افزاید. عدم ارجاع مناسب می‌تواند به اتهام سرقت ادبی (Plagiarism) منجر شود که پیامدهای جدی برای اعتبار علمی فرد به همراه دارد. بنابراین درک اهمیت استناد و به‌کارگیری روش‌های صحیح آن برای هر پژوهشگری حیاتی است. رفرنس‌دهی نشان می‌دهد که ایده‌ها و اطلاعات مورد استفاده از کجا نشأت گرفته‌اند و به خواننده این امکان را می‌دهد تا برای کسب اطلاعات بیشتر یا بررسی صحت مطالب به منبع اصلی مراجعه کند. این فرآیند بخشی جدایی‌ناپذیر از گفتگوی علمی است و به شفافیت و قابلیت تکرارپذیری پژوهش‌ها کمک شایانی می‌کند. علاوه بر این رعایت اصول ارجاع‌دهی نشانه‌ای از حرفه‌ای بودن و تسلط نویسنده بر استانداردهای آکادمیک است.

اصول کلی ارجاع به تصاویر

استناد به تصاویر در متون علمی مانند استناد به سایر منابع نیازمند رعایت اصول مشخصی است تا اطلاعات لازم به طور کامل و دقیق به خواننده منتقل شود. این اصول عموماً شامل ارائه اطلاعات کافی برای شناسایی منبع اصلی تصویر است و به خواننده کمک می‌کند تا در صورت نیاز تصویر مورد نظر را پیدا کند. یک ارجاع کامل به تصویر معمولاً شامل دو بخش اصلی است: استناد درون متنی و ورودی در فهرست منابع (یا کتابشناسی). استناد درون متنی که در کنار تصویر یا در متنی که به آن ارجاع می‌دهد قرار می‌گیرد اطلاعات مختصری (مانند نام خانوادگی خالق اثر و سال) را ارائه می‌دهد. ورودی در فهرست منابع که در انتهای مقاله یا پایان‌نامه قرار می‌گیرد جزئیات کامل‌تری را شامل می‌شود. اطلاعات کلیدی که معمولاً برای ارجاع به یک تصویر نیاز است عبارتند از: نام خالق یا نویسنده (اگر مشخص باشد) عنوان اثر سال یا تاریخ خلق/انتشار نوع اثر (مانند عکس نقاشی نمودار نقشه) نام منبعی که تصویر در آن یافت شده است (مانند نام وب‌سایت کتاب مجله موزه) و محل دسترسی به آن (مانند URL برای منابع آنلاین یا شهر/موسسه برای منابع فیزیکی). بسته به سبک رفرنس‌دهی مورد استفاده و همچنین محل انتشار تصویر (آنلاین یا چاپی) قالب و ترتیب ارائه این اطلاعات متفاوت خواهد بود. هدف اصلی از رعایت این اصول فراهم آوردن یک مسیر شفاف و قابل پیگیری برای خواننده به سمت منبع اصلی تصویر است.

انواع روش‌های رفرنس دهی

در دنیای گسترده پژوهش و نگارش علمی سبک‌های متنوعی برای ارجاع‌دهی به منابع وجود دارد که هر یک قواعد و فرمت‌های خاص خود را دارند. انتخاب سبک مناسب معمولاً به عواملی مانند حوزه موضوعی تحقیق الزامات دانشگاه یا موسسه آموزشی و یا دستورالعمل‌های نشریه‌ای که مقاله برای آن ارسال می‌شود بستگی دارد. برخی از رایج‌ترین و پرکاربردترین این سبک‌ها که برای ارجاع به انواع منابع از جمله تصاویر مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از APA MLA Chicago Vancouver و Harvard. هر یک از این سبک‌ها رویکرد متفاوتی برای استناد درون متنی و نحوه فهرست کردن منابع در پایان کار دارند. آشنایی با جزئیات هر سبک برای ارجاع دقیق به تصاویر ضروری است چرا که اطلاعات مورد نیاز و ترتیب ارائه آن‌ها در هر سبک متغیر است. برای مثال در یک سبک ممکن است نام خالق اثر و سال در اولویت باشد در حالی که در سبکی دیگر عنوان اثر یا محل انتشار آن اهمیت بیشتری داشته باشد. در ادامه به بررسی برخی از این سبک‌های مرجع‌دهی و نحوه ارجاع به تصاویر در هر یک می‌پردازیم تا پژوهشگران بتوانند با توجه به نیاز خود روش مناسب را برگزیده و آن را به طور یکنواخت در سراسر متن خود اعمال کنند. رعایت یکپارچگی در استفاده از یک سبک خاص از اهمیت بالایی برخوردار است و به حفظ نظم و حرفه‌ای بودن اثر کمک می‌کند.

روش APA

سبک APA (American Psychological Association) یکی از متداول‌ترین روش‌های ارجاع‌دهی است که به طور گسترده در علوم اجتماعی روانشناسی آموزش و برخی دیگر از رشته‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این سبک بر نام خانوادگی نویسنده و سال انتشار تمرکز دارد و اطلاعات کامل منبع در بخش «منابع» (References) در انتهای متن ارائه می‌شود. برای ارجاع به تصاویر در این سبک چه به صورت آنلاین منتشر شده باشند و چه در منابع چاپی نیاز به ارائه اطلاعات مشخصی است. استناد درون متنی در APA برای تصاویر معمولاً شامل نام خانوادگی خالق اثر و سال انتشار آن است. در بخش منابع جزئیات بیشتری مانند عنوان تصویر (که به صورت کج نوشته می‌شود) نوع فرمت (در براکت) نام وب‌سایت یا منبع انتشار و نشانی وب (URL) برای منابع آنلاین درج می‌شود. اگر تصویر در یک کتاب یا مقاله منتشر شده باشد اطلاعات کتاب یا مقاله جایگزین جزئیات وب‌سایت می‌شود. همچنین هنگام درج تصویر در متن اصلی لازم است که آن را به عنوان یک «شکل» (Figure) شماره‌گذاری کرده و زیر آن یک زیرنویس یا عنوان (Caption) قرار دهید که شامل شماره شکل عنوان توصیفی و استناد کامل منبع به همراه اطلاعات حق چاپ یا مجوزهای مربوطه باشد. این زیرنویس به خواننده کمک می‌کند تا تصویر را در متن شناسایی کرده و منبع آن را به راحتی در فهرست منابع پیدا کند.

ارجاع به یک تصویر به سبک APA

هنگام استناد به تصویری که به صورت آنلاین منتشر شده است مانند عکسی در یک وب‌سایت یا پلتفرم اشتراک‌گذاری تصویر در سبک APA باید فرمت مشخصی را در بخش منابع دنبال کنید. این فرمت معمولاً شامل نام خانوادگی و حرف اول نام خالق اثر (اگر مشخص باشد) سال انتشار عنوان تصویر به صورت کج نوع فرمت تصویر در براکت (مانند [Photograph] یا [Illustration]) نام وب‌سایت یا پلتفرم میزبان و در نهایت نشانی اینترنتی (URL) است. اگر خالق اثر مشخص نباشد عنوان تصویر جایگزین نام خالق می‌شود و به صورت کج نوشته می‌شود. استناد درون متنی برای این تصاویر شامل نام خانوادگی خالق و سال انتشار است. برای مثال اگر تصویری توسط فردی به نام ‘اسمیت’ در سال 2022 منتشر شده باشد استناد درون متنی به صورت (Smith, 2022) خواهد بود. در بخش منابع اطلاعات کامل‌تر به شکل زیر خواهد بود: Smith, J. (2022). عنوان تصویر [Photograph]. نام وب‌سایت. URL. هنگام قرار دادن تصویر در متن زیر آن به صورت Figure 1. عنوان تصویر. از [منبع اصلی]. Copyright Year by Copyright Holder. اطلاعات مجوز (مانند CC BY-NC 4.0). این فرمت تضمین می‌کند که تمامی اطلاعات لازم برای ردیابی منبع و رعایت حقوق خالق اثر فراهم شده است.

ارجاع به تصاویر مشاهده شده به صورت حضوری در سبک APA

برای تصاویری که به صورت فیزیکی مشاهده شده‌اند مانند آثار هنری در موزه‌ها نقاشی‌ها در گالری‌ها یا اشیاء تاریخی در آرشیوها نحوه ارجاع در سبک APA کمی متفاوت از منابع آنلاین است. در این موارد به جای نشانی اینترنتی و نام وب‌سایت اطلاعات مربوط به موسسه‌ای که اثر در آن نگهداری می‌شود و محل جغرافیایی آن موسسه اهمیت پیدا می‌کند. فرمت کلی برای ورودی در بخش منابع به این صورت خواهد بود: نام خانوادگی حرف اول نام خالق اثر (اگر مشخص باشد). (سال خلق اثر). عنوان اثر [نوع اثر]. نام موسسه شهر ایالت یا کشور. اگر اطلاعات اثر در وب‌سایت موسسه موجود باشد می‌توان نشانی اینترنتی آن صفحه را نیز در انتهای ورودی منابع اضافه کرد. استناد درون متنی همانند سایر منابع APA شامل نام خانوادگی خالق و سال خلق اثر است؛ به عنوان مثال (Picasso, 1937). در زیرنویس شکل در متن اصلی علاوه بر شماره شکل و عنوان توصیفی باید اطلاعات منبع فیزیکی نیز ذکر شود: Figure 2. نام اثر. توسط نام خالق. سال. در نام موسسه شهر ایالت یا کشور. این شیوه ارجاع به خواننده کمک می‌کند تا محل فیزیکی نگهداری اثر را شناسایی کرده و در صورت تمایل برای مشاهده یا کسب اطلاعات بیشتر به آنجا مراجعه کند.

روش MLA

سبک MLA (Modern Language Association) به طور عمده در رشته‌های علوم انسانی ادبیات زبان‌شناسی و مطالعات فرهنگی کاربرد دارد. این سبک در مقایسه با APA تمرکز بیشتری بر نام خالق اثر و شماره صفحه در استناد درون متنی دارد. هنگام ارجاع به تصاویر در سبک MLA چه تصاویر آنلاین باشند و چه چاپی اطلاعات کلیدی شامل نام خالق عنوان اثر و جزئیات منبع انتشار است. استناد درون متنی در MLA معمولاً فقط شامل نام خانوادگی خالق اثر است مگر اینکه چندین اثر از یک خالق استفاده شده باشد که در این صورت ممکن است بخشی از عنوان نیز اضافه شود. در بخش «آثار استناد شده» (Works Cited) در انتهای متن اطلاعات کامل‌تر ارائه می‌شود. برای تصاویر آنلاین این اطلاعات شامل نام خانوادگی و نام خالق عنوان تصویر (در علامت نقل قول) نام وب‌سایت (به صورت کج) تاریخ انتشار کامل (در صورت موجود بودن) و نشانی اینترنتی (URL) است. برای تصاویر چاپی اطلاعات کتاب یا مجله‌ای که تصویر در آن منتشر شده است جایگزین جزئیات وب‌سایت می‌شود. MLA در ارجاع به تصاویر فیزیکی نیز قواعد خاص خود را دارد که بر اطلاعات موسسه نگهداری‌کننده تمرکز دارد. رعایت دقیق این فرمت‌ها برای اطمینان از صحت و یکپارچگی ارجاع‌دهی در آثار علمی ضروری است.

رفرنس‌دهی به یک تصویر در سبک MLA

هنگام استناد به تصویری که از یک وب‌سایت به دست آمده سبک MLA از فرمت خاصی در بخش «آثار استناد شده» استفاده می‌کند. این فرمت به شرح زیر است: نام خانوادگی نام خالق. «عنوان تصویر». نام وب‌سایت تاریخ انتشار (روز ماه سال در صورت موجود بودن) URL. اگر نام خالق مشخص نباشد با عنوان تصویر شروع می‌کنید. عنوان تصویر در علامت نقل قول قرار می‌گیرد. نام وب‌سایت که منبع اصلی انتشار است به صورت کج (ایتالیک) نوشته می‌شود. تاریخ انتشار کامل شامل روز ماه و سال در صورت دسترسی باید ذکر شود. در نهایت نشانی اینترنتی (URL) تصویر درج می‌شود. استناد درون متنی در MLA برای تصاویر آنلاین معمولاً فقط شامل نام خانوادگی خالق اثر است. به عنوان مثال اگر تصویری توسط ‘جین دو’ منتشر شده و در بخش آثار استناد شده به صورت Doe, Jane. “Sunrise over Mountains.” Nature Photography, 15 May 2023, www.example.com/sunrise.html آورده شده باشد استناد درون متنی به صورت (Doe) خواهد بود. اگر تصویر در یک کتاب یا مقاله چاپی یافت شود فرمت متفاوتی بر اساس نوع آن منبع استفاده می‌شود. زیرنویس شکل در متن اصلی نیز باید شامل اطلاعات کافی برای شناسایی تصویر و منبع آن باشد معمولاً با استفاده از شماره شکل و توضیحی مختصر و سپس استناد درون متنی.

استناد به تصاویر مشاهده شده به صورت حضوری در روش MLA

هنگام ارجاع به آثاری که به صورت فیزیکی در یک موسسه مانند موزه یا گالری مشاهده شده‌اند سبک MLA از فرمتی استفاده می‌کند که اطلاعات موسسه نگهداری‌کننده را برجسته می‌سازد. فرمت کلی در بخش «آثار استناد شده» به این صورت است: نام خانوادگی نام خالق. «عنوان اثر». سال خلق اثر (در صورت مشخص بودن) نام موسسه شهر. به عنوان مثال اگر به نقاشی «شب پرستاره» اثر ونسان ون گوگ که در موزه هنر مدرن نیویورک نگهداری می‌شود استناد می‌کنید ورودی در بخش آثار استناد شده به این شکل خواهد بود: Gogh, Vincent van. «The Starry Night». 1889, Museum of Modern Art, New York. عنوان اثر در علامت نقل قول قرار می‌گیرد. سال خلق اثر (نه سال مشاهده) ذکر می‌شود. نام موسسه نگهداری‌کننده و شهر آن نیز آورده می‌شود. استناد درون متنی برای این نوع منابع نیز معمولاً شامل نام خانوادگی خالق اثر است مانند (Gogh). در صورتی که اطلاعات بیشتری مانند ابعاد اثر یا مواد استفاده شده در دسترس باشد می‌توان آن‌ها را نیز به ورودی در بخش آثار استناد شده اضافه کرد اما این موارد اغلب اختیاری هستند و به الزامات خاص بستگی دارند. زیرنویس شکل در متن نیز باید شامل شماره شکل توضیحی مختصر و اطلاعات منبع فیزیکی باشد.

روش Chicago (شیکاگو)

سبک شیکاگو (Chicago Manual of Style) یکی از جامع‌ترین و انعطاف‌پذیرترین سبک‌های ارجاع‌دهی است که به طور گسترده در تاریخ علوم انسانی علوم اجتماعی و هنر مورد استفاده قرار می‌گیرد. این سبک دو سیستم اصلی دارد: سیستم یادداشت و کتابشناسی (Notes and Bibliography) و سیستم نویسنده-تاریخ (Author-Date). سیستم یادداشت و کتابشناسی بیشتر در علوم انسانی مانند تاریخ و ادبیات رایج است و از پاورقی یا پانویس برای استنادهای درون متنی استفاده می‌کند و یک بخش کتابشناسی کامل در انتها دارد. سیستم نویسنده-تاریخ شبیه به APA است و در علوم اجتماعی و برخی رشته‌های علوم انسانی استفاده می‌شود و از استنادهای درون متنی در قالب نام خانوادگی نویسنده و سال انتشار استفاده می‌کند و یک بخش منابع (References) دارد. برای ارجاع به تصاویر در هر دو سیستم شیکاگو اطلاعات کلیدی مشابهی نیاز است اما نحوه ارائه آن‌ها متفاوت است. در سیستم یادداشت و کتابشناسی اولین استناد به یک تصویر معمولاً شامل جزئیات کامل در پاورقی است در حالی که استنادهای بعدی کوتاه‌تر می‌شوند. در بخش کتابشناسی ورودی کامل برای تصویر درج می‌شود. در سیستم نویسنده-تاریخ استناد درون متنی شامل نام خالق و سال است و ورودی کامل در بخش منابع می‌آید. سبک شیکاگو همچنین اجازه می‌دهد در برخی موارد تصاویر فقط در متن یا زیرنویس شکل ارجاع داده شوند و نیازی به ورودی جداگانه در کتابشناسی یا منابع نباشد به ویژه برای تصاویر عمومی یا شناخته شده.

استناد به تصاویر در سبک Chicago

در سبک شیکاگو نحوه استناد به تصاویر بسته به اینکه از سیستم یادداشت و کتابشناسی استفاده می‌کنید یا سیستم نویسنده-تاریخ متفاوت است. در سیستم یادداشت و کتابشناسی اولین ارجاع به تصویر در پاورقی (Footnote) یا پانویس (Endnote) به این صورت است: شماره. نام نام خانوادگی خالق عنوان تصویر تاریخ (ماه روز سال) نوع فرمت نام وب‌سایت یا منبع URL (برای منابع آنلاین). برای استنادهای بعدی به همان تصویر فرمت کوتاه‌تر می‌شود: شماره. نام خانوادگی خالق عنوان کوتاه شده تصویر. در بخش کتابشناسی (Bibliography) ورودی کامل‌تر به این شکل است: نام خانوادگی نام خالق. عنوان تصویر. تاریخ (ماه روز سال). نوع فرمت. نام وب‌سایت یا منبع. URL. در سیستم نویسنده-تاریخ استناد درون متنی به صورت (نام خانوادگی خالق سال) است مانند (Reis 2021). در بخش منابع (References) ورودی به این شکل است: نام خانوادگی نام خالق. سال. عنوان تصویر. نوع فرمت. نام وب‌سایت یا منبع. تاریخ دسترسی یا URL. برای مثال Reis, Larry. 2021. Northern Cardinal Female at Lake Meyer Park IA 653A2079. Photograph. Flickr. Accessed October 26, 2023. هر دو سیستم نیازمند دقت در ارائه جزئیات هستند تا خواننده بتواند منبع اصلی تصویر را پیدا کند.

ارجاع به تصاویر مشاهده شده به صورت حضوری در روش شیکاگو

هنگام ارجاع به آثاری که به صورت فیزیکی در یک موسسه نگهداری می‌شوند مانند آثار هنری در موزه‌ها یا اسناد در آرشیوها سبک شیکاگو نیز فرمت‌های متفاوتی را بسته به سیستم مورد استفاده (یادداشت و کتابشناسی یا نویسنده-تاریخ) ارائه می‌دهد. در سیستم یادداشت و کتابشناسی اولین ارجاع در پاورقی یا پانویس شامل جزئیات کامل است: شماره. نام نام خانوادگی خالق عنوان اثر سال خلق نوع اثر ابعاد (اختیاری) نام موسسه شهر. مثال: 1. Frida Kahlo, Self-Portrait with Cropped Hair, 1940, oil on canvas, 40 x 27.9 cm, Museum of Modern Art, New York. استنادهای بعدی کوتاه‌تر می‌شوند: شماره. نام خانوادگی خالق عنوان کوتاه شده اثر. در بخش کتابشناسی ورودی کامل به این صورت است: نام خانوادگی نام خالق. عنوان اثر. سال خلق. نوع اثر ابعاد (اختیاری). نام موسسه شهر. در سیستم نویسنده-تاریخ استناد درون متنی به صورت (نام خانوادگی خالق سال) است مانند (Kahlo 1940). در بخش منابع ورودی به این شکل است: نام خانوادگی نام خالق. سال خلق. عنوان اثر. نوع اثر ابعاد (اختیاری). نام موسسه شهر. این فرمت‌ها امکان ردیابی فیزیکی اثر هنری یا سند را برای خواننده فراهم می‌آورند.

روش Vancouver

سبک Vancouver که عمدتاً در علوم پزشکی و زیست‌شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد یک سیستم ارجاع‌دهی عددی است. در این سبک منابع به ترتیب اولین ظهور در متن با اعداد متوالی در براکت یا پرانتز شماره‌گذاری می‌شوند. در بخش منابع (References) در انتهای مقاله لیست کاملی از منابع به ترتیب عددی که در متن به آنها ارجاع داده شده است ارائه می‌شود. برای ارجاع به تصاویر در سبک Vancouver معمولاً نیازی به فرمت‌های پیچیده مانند APA یا MLA نیست. تصویر به عنوان یک شکل (Figure) در متن آورده می‌شود و زیر آن یک زیرنویس شامل شماره شکل و توضیحی مختصر درج می‌گردد. استناد درون متنی به شکلی که تصویر از آن گرفته شده با استفاده از شماره منبع آن شکل در فهرست منابع انجام می‌شود. برای مثال اگر تصویری از مقاله شماره [3] گرفته شده باشد در زیرنویس شکل یا در متنی که به شکل اشاره دارد به منبع [3] ارجاع داده می‌شود. در بخش منابع اطلاعات کامل مقاله [3] (شامل نویسندگان عنوان مقاله نام مجله سال حجم شماره صفحات) ذکر می‌شود. اگر تصویر از یک وب‌سایت یا منبع آنلاین خاصی گرفته شده باشد که خود یک مقاله یا کتاب نیست باید آن منبع به عنوان یک ورودی جداگانه در فهرست منابع با شماره مربوط به خود اضافه شود و اطلاعات لازم برای شناسایی آن (مانند نویسنده/ناشر عنوان تاریخ URL) ارائه گردد. سادگی و اختصار از ویژگی‌های اصلی سبک Vancouver است.

روش Harvard

سبک Harvard که به نام سیستم نویسنده-تاریخ نیز شناخته می‌شود یک روش ارجاع‌دهی متداول در بسیاری از رشته‌های دانشگاهی به ویژه در علوم اجتماعی اقتصاد و علوم طبیعی است. این سبک شباهت‌های زیادی به سبک APA دارد به طوری که استناد درون متنی شامل نام خانوادگی نویسنده و سال انتشار است. اطلاعات کامل منبع در بخش «منابع» (References) یا «کتابشناسی» (Bibliography) در انتهای متن به ترتیب حروف الفبا بر اساس نام خانوادگی نویسنده فهرست می‌شود. برای ارجاع به تصاویر در سبک Harvard اطلاعات مورد نیاز مشابه سایر سبک‌ها است اما فرمت ارائه آن‌ها از قواعد Harvard پیروی می‌کند. استناد درون متنی به یک تصویر معمولاً شامل نام خانوادگی خالق اثر و سال انتشار آن است مانند (Adams, 1941). در بخش منابع ورودی کامل برای تصویر شامل نام خانوادگی و نام خالق سال انتشار (در پرانتز) عنوان تصویر (به صورت کج) نوع فرمت (در براکت) نام منبع انتشار (مانند نام کتاب مجله یا وب‌سایت) و جزئیات دسترسی (مانند صفحات یا URL) است. مثال برای تصویر آنلاین: Adams, A. (1941) Moonrise, Hernandez, New Mexico [Photograph]. Available at: URL (Accessed: Date). برای تصویر در کتاب: Adams, A. (1948) Making a Photograph. New York: Crown. (Figure 35). هنگام درج تصویر در متن زیرنویس شکل شامل شماره شکل عنوان توصیفی و استناد منبع به سبک Harvard خواهد بود. یکنواختی در استفاده از این فرمت در تمام ارجاعات تصویری اهمیت دارد.

توضیحات کلی درباره نحوه گزارش جداول و تصاویر در مقاله

در مقالات علمی جداول و تصاویر ابزارهایی قدرتمند برای ارائه داده‌ها و اطلاعات پیچیده به شیوه‌ای موجز و قابل فهم هستند. آن‌ها به خواننده کمک می‌کنند تا نتایج اصلی پژوهش را به سرعت درک کرده و روابط میان متغیرها را بهتر تجسم کند. با این حال صرف قرار دادن یک جدول یا تصویر در متن کافی نیست؛ نحوه گزارش قالب‌بندی و ارجاع به آن‌ها باید دقیق و مطابق با استانداردهای علمی باشد. جداول و تصاویر باید مستقل از متن اصلی قابل فهم باشند به این معنی که عنوان سرستون‌ها زیرنویس‌ها و توضیحات آن‌ها باید به اندازه‌ی کافی گویا باشند تا خواننده بدون نیاز به خواندن کل متن اطلاعات اصلی را دریافت کند. هر جدول و تصویر باید دارای یک شماره منحصر به فرد (مانند جدول 1 شکل 2) و یک عنوان توصیفی واضح باشد. در متن اصلی مقاله باید به هر جدول و تصویر ارجاع داده شود و نکات مهم یا یافته‌های کلیدی ارائه شده در آن‌ها مورد بحث و تفسیر قرار گیرد. نباید صرفاً جدول یا تصویر را تکرار کرد بلکه باید به نکات برجسته اشاره کرد و آن‌ها را در چارچوب کلی پژوهش تحلیل نمود. کیفیت بصری جداول و تصاویر نیز اهمیت دارد؛ آن‌ها باید واضح خوانا و با رزولوشن مناسب باشند. استفاده از رنگ‌ها و خطوط باید هدفمند و غیرمبهم باشد. در نهایت رعایت دستورالعمل‌های خاص هر نشریه یا دانشگاه در مورد قالب‌بندی شماره‌گذاری و محل قرارگیری جداول و تصاویر ضروری است.

نحوه گزارش تصاویر

تصاویر در مقالات علمی اشکال گوناگونی دارند و هر نوع نیازمند رویکرد خاصی در گزارش و ارائه است. منظور از تصاویر در اینجا شامل عکس‌ها نمودارها نقشه‌ها و ترسیمه‌ها است که هر کدام هدف و کاربرد متفاوتی دارند. هنگام گزارش تصاویر باید اطمینان حاصل کرد که هر تصویر به وضوح پیام مورد نظر را منتقل می‌کند و اطلاعات ضروری برای درک آن فراهم شده است. هر تصویر باید دارای یک شماره شکل (Figure number) و یک زیرنویس (Caption) باشد. زیرنویس باید توصیفی موجز و شامل تمامی اطلاعات لازم برای فهم تصویر بدون ارجاع به متن اصلی باشد. این اطلاعات می‌تواند شامل توضیح محتوای تصویر واحدها در نمودارها مقیاس در نقشه‌ها و عکس‌ها و منبع تصویر باشد. محل قرارگیری تصاویر معمولاً پس از اولین ارجاع به آن‌ها در متن یا در انتهای مقاله پس از فهرست منابع است بسته به دستورالعمل‌های نشریه. در متن اصلی باید به هر شکل ارجاع داده شود و نکات مهم آن مورد بحث قرار گیرد (مثلاً: «همانطور که در شکل 3 مشاهده می‌شود …»). استفاده از تصاویر باید هدفمند باشد و از قرار دادن تصاویر غیرضروری یا تکراری خودداری شود. کیفیت فنی تصاویر نیز بسیار مهم است؛ وضوح رزولوشن و فرمت فایل باید مطابق با الزامات نشریه باشد تا در فرآیند چاپ یا انتشار آنلاین کیفیت خود را حفظ کنند.

اشکال

اشکال (Figures) در معنای عام به هر گونه تصویر غیر از جدول اطلاق می‌شود و شامل عکس‌ها نمودارها نقشه‌ها و ترسیمه‌ها می‌شود. اما در معنای خاص‌تر گاهی به تصاویری مانند عکس‌های میکروسکوپی تصاویر رادیولوژی یا سایر تصاویر واقعی از پدیده‌ها اشاره دارد. هنگام گزارش این نوع اشکال در مقاله هدف اصلی نمایش بصری داده‌ها یا مشاهدات است که توصیف صرف آن‌ها در متن دشوار یا ناکافی است. هر شکل باید با یک شماره منحصر به فرد مشخص شود (مثلاً شکل 1 شکل 2 و غیره). زیرنویس شکل (Figure Caption) باید اطلاعات کاملی را ارائه دهد تا خواننده بتواند تصویر را به درستی تفسیر کند. این زیرنویس باید شامل عنوان توصیفی شکل توضیح مختصر محتوای آن واحدها یا مقیاس‌ها (در صورت لزوم) و منبع تصویر باشد. به عنوان مثال: شکل 1. تصویر میکروسکوپی سلول‌های عصبی در ناحیه هیپوکامپ موش. مقیاس بار نشان‌دهنده 50 میکرومتر است. (منبع: مقاله X). در متن مقاله باید به هر شکل ارجاع داده شده و نکات مهم آن مورد بحث قرار گیرد. کیفیت تصویر از نظر وضوح کنتراست و رزولوشن بسیار مهم است به ویژه برای تصاویر علمی که جزئیات دقیق اهمیت دارند. رزولوشن مناسب برای چاپ و انتشار آنلاین باید رعایت شود.

نمودارها

نمودارها (Charts or Graphs) ابزارهایی بصری برای نمایش روابط میان داده‌ها روندها مقایسه‌ها یا توزیع‌ها هستند. آن‌ها به خواننده کمک می‌کنند تا الگوها و نتایج آماری را به سرعت درک کند. انواع مختلفی از نمودارها وجود دارد مانند نمودارهای میله‌ای خطی دایره‌ای پراکنش و هیستوگرام که انتخاب نوع مناسب بستگی به نوع داده‌ها و پیامی دارد که می‌خواهید منتقل کنید. هنگام گزارش نمودارها در مقاله هر نمودار باید به عنوان یک شکل (Figure) شماره‌گذاری شده و دارای یک زیرنویس کامل باشد. زیرنویس نمودار باید شامل عنوان توصیفی توضیح محورها (عنوان محور X و Y و واحدهای آن‌ها) افسانه (Legend) برای شناسایی سری داده‌های مختلف و منبع داده‌ها باشد. مثال: شکل 2. نمودار خطی نشان‌دهنده تغییرات دما در طول یک هفته در شهر تهران. محور افقی زمان (روز) و محور عمودی دما (درجه سانتی‌گراد) را نشان می‌دهد. (منبع: سازمان هواشناسی کشور). در متن مقاله باید به نمودار ارجاع داده شده و یافته‌های اصلی نمایش داده شده در آن تحلیل شود. دقت در ترسیم نمودارها انتخاب مقیاس مناسب و وضوح برچسب‌ها و خطوط از اهمیت بالایی برخوردار است تا از تفسیر نادرست جلوگیری شود.

نقشه‌ها

نقشه‌ها (Maps) در مقالات علمی به ویژه در رشته‌هایی مانند جغرافیا علوم زمین بوم‌شناسی جامعه‌شناسی و باستان‌شناسی برای نمایش موقعیت مکانی پدیده‌ها توزیع داده‌ها در فضاهای جغرافیایی یا نمایش محل انجام مطالعات میدانی استفاده می‌شوند. یک نقشه خوب باید اطلاعات کافی را برای جهت‌یابی و درک ارتباط فضایی پدیده‌ها فراهم کند. هنگام گزارش نقشه‌ها در مقاله هر نقشه باید به عنوان یک شکل (Figure) شماره‌گذاری شده و دارای یک زیرنویس کامل باشد. زیرنویس نقشه باید شامل عنوان توصیفی توضیح محتوای نقشه مقیاس (Scale Bar) برای نمایش نسبت فاصله روی نقشه به فاصله واقعی جهت شمال (North Arrow) افسانه (Legend) برای توضیح نمادها و رنگ‌های استفاده شده و منبع نقشه باشد. مثال: شکل 3. نقشه پراکنش گونه گیاهی نادر در منطقه حفاظت شده البرز مرکزی. (منبع: سازمان محیط زیست). در متن مقاله باید به نقشه ارجاع داده شده و ارتباط موقعیت مکانی با یافته‌های پژوهش مورد بحث قرار گیرد. وضوح خطوط رنگ‌ها و برچسب‌ها در نقشه‌ها بسیار مهم است و باید اطمینان حاصل شود که تمامی اطلاعات لازم برای تفسیر نقشه به آسانی قابل دسترسی و خواندن هستند.

ترسیمه‌ها یا طرح‌های شماتیک

ترسیمه‌ها یا طرح‌های شماتیک (Schematics or Diagrams) تصاویری ساده شده هستند که برای نمایش ساختارها فرآیندها روابط منطقی یا مفاهیم انتزاعی استفاده می‌شوند. برخلاف عکس‌ها که واقعیت را به تصویر می‌کشند ترسیمه‌ها بر جنبه‌های کلیدی تمرکز کرده و جزئیات غیرضروری را حذف می‌کنند تا فهم مطلب آسان‌تر شود. این نوع تصاویر در بسیاری از رشته‌ها از مهندسی و فیزیک تا زیست‌شناسی و علوم کامپیوتر کاربرد دارند. هنگام گزارش ترسیمه‌ها در مقاله هر ترسیمه باید به عنوان یک شکل (Figure) شماره‌گذاری شده و دارای یک زیرنویس کامل باشد. زیرنویس ترسیمه باید شامل عنوان توصیفی توضیح بخش‌های مختلف یا مراحل فرآیند نمایش داده شده و منبع (در صورت اقتباس یا برگرفته از منبع دیگر) باشد. مثال: شکل 4. طرح شماتیک نشان‌دهنده مراحل فرآیند سنتز پروتئین در سلول. (منبع: برگرفته از اسمیت 2020). در متن مقاله باید به ترسیمه ارجاع داده شده و بخش‌های مختلف یا فرآیند نمایش داده شده توضیح داده شود. وضوح خطوط نمادها و برچسب‌ها در ترسیمه‌ها بسیار مهم است و باید به گونه‌ای طراحی شوند که حتی بدون رنگ نیز قابل درک باشند (مگر اینکه رنگ برای انتقال اطلاعات حیاتی باشد). استفاده از ترسیمه‌ها به ویژه زمانی مفید است که عکس‌برداری امکان‌پذیر نباشد یا نیاز به نمایش یک مدل مفهومی باشد.

نکات تکمیلی در گزارش جداول و تصاویر در مقاله

علاوه بر اصول کلی و الزامات خاص برای هر نوع تصویر نکات تکمیلی دیگری نیز وجود دارند که رعایت آن‌ها به ارتقاء کیفیت گزارش جداول و تصاویر در مقالات علمی کمک می‌کند. یکی از این نکات شماره‌گذاری مستقل جداول و تصاویر است؛ جداول با عنوان «جدول» و شماره‌های متوالی (مثلاً جدول 1 جدول 2) و تصاویر با عنوان «شکل» و شماره‌های متوالی (مثلاً شکل 1 شکل 2) شماره‌گذاری می‌شوند. این دو سری شماره‌گذاری مستقل از یکدیگر هستند. نکته دیگر محل قرارگیری جداول و تصاویر است. برخی نشریات ترجیح می‌دهند جداول و تصاویر بلافاصله پس از اولین ارجاع در متن قرار گیرند در حالی که برخی دیگر آن‌ها را در انتهای مقاله پس از فهرست منابع جمع‌آوری می‌کنند. همواره باید دستورالعمل‌های نشریه هدف را در این زمینه بررسی کرد. ارجاع در متن به جداول و تصاویر باید دقیق باشد؛ به جای استفاده از عبارات مبهم مانند «جدول زیر» یا «شکل بالا» باید از شماره مشخص جدول یا شکل استفاده کرد (مثلاً «نتایج در جدول 1 نشان داده شده‌اند» یا «همانطور که در شکل 3 دیده می‌شود»). همچنین باید از تکرار تمامی داده‌های موجود در جداول و تصاویر در متن اصلی خودداری کرد و صرفاً به نکات کلیدی یا نتایج مهم اشاره نمود. استفاده از نرم‌افزارهای مدیریت رفرنس می‌تواند در مدیریت استناد به جداول و تصاویر نیز مفید باشد به ویژه هنگامی که تعداد آن‌ها زیاد است. در نهایت بازبینی دقیق جداول و تصاویر و زیرنویس‌های آن‌ها قبل از ارسال مقاله برای اطمینان از صحت وضوح و رعایت کامل دستورالعمل‌ها حیاتی است.

اجتناب از دست‌کاری نتایج

یکی از مهم‌ترین اصول اخلاقی در پژوهش علمی ارائه صادقانه و بدون تحریف داده‌ها و نتایج است. این اصل در مورد تصاویر نیز صدق می‌کند. دست‌کاری تصاویر به منظور تغییر یا بهبود نتایج یک تخلف علمی جدی محسوب می‌شود و می‌تواند منجر به رد مقاله خدشه‌دار شدن اعتبار پژوهشگر و حتی پیگرد قانونی شود. دست‌کاری می‌تواند شامل اقداماتی مانند حذف یا اضافه کردن بخش‌هایی از تصویر تغییر غیریکنواخت روشنایی یا کنتراست برای برجسته کردن نتایج خاص یا استفاده از فیلترها و افکت‌هایی باشد که واقعیت داده‌ها را مخدوش می‌کنند. هنگام پردازش تصاویر (مانند تنظیم سطح روشنایی یا کنتراست) این پردازش باید یکنواخت و برای کل تصویر اعمال شود و نباید منجر به پنهان کردن یا برجسته کردن انتخابی داده‌ها شود. بسیاری از نشریات علمی از پژوهشگران می‌خواهند که تصاویر خام و فراداده‌های مرتبط را برای بررسی ارائه دهند تا از عدم دست‌کاری اطمینان حاصل کنند. بنابراین حفظ و نگهداری دقیق تمامی داده‌های خام از جمله تصاویر اصلی قبل از هرگونه پردازش امری ضروری است. هدف از پردازش تصاویر باید بهبود وضوح و خوانایی آن‌ها باشد نه تغییر محتوای علمی. هرگونه تغییر در تصاویر که ماهیت داده‌ها را تحت تأثیر قرار دهد باید به صراحت در زیرنویس شکل یا بخش روش‌ها گزارش شود. صداقت در ارائه تصاویر به اندازه صداقت در گزارش داده‌های عددی اهمیت دارد و بخشی اساسی از حفظ اعتماد در جامعه علمی است.

نکات مهم در رفرنس دهی

رفرنس‌دهی صحیح و اصولی ستون فقرات هر کار پژوهشی معتبر است. علاوه بر آنچه در مورد سبک‌های مختلف و نحوه ارجاع به تصاویر گفته شد نکات مهم دیگری نیز وجود دارند که توجه به آن‌ها می‌تواند کیفیت فرآیند ارجاع‌دهی را به طور چشمگیری افزایش دهد. اول و مهم‌تر از همه حفظ یکنواختی در استفاده از یک سبک رفرنس‌دهی مشخص در سراسر متن مقاله یا پایان‌نامه است. ترکیب سبک‌های مختلف یا تغییر فرمت ارجاعات می‌تواند باعث سردرگمی خواننده شود و از حرفه‌ای بودن کار بکاهد. نکته دوم دقت در ورود اطلاعات منابع است. یک اشتباه کوچک در نام نویسنده سال عنوان یا جزئیات منبع می‌تواند ردیابی منبع اصلی را برای خواننده دشوار یا غیرممکن سازد. بنابراین بازبینی دقیق فهرست منابع و تطابق آن با استنادهای درون متنی ضروری است. نکته سوم استفاده از نرم‌افزارهای مدیریت رفرنس مانند EndNote Mendeley یا Zotero است. این نرم‌افزارها می‌توانند به سازماندهی منابع درج خودکار استنادهای درون متنی و ایجاد فهرست منابع بر اساس سبک‌های مختلف کمک کنند و احتمال خطا را به حداقل برسانند. نکته چهارم ارجاع به منابع دست اول تا حد امکان است. اگر ایده‌ای از یک منبع نقل شده در منبع دیگری استفاده می‌کنید بهتر است منبع اصلی را پیدا کرده و به آن ارجاع دهید. نکته پنجم توجه به جزئیات خاص هر سبک برای انواع منابع مختلف است. حتی در یک سبک واحد نحوه ارجاع به کتاب مقاله مجله فصل کتاب گزارش وب‌سایت تصویر و غیره متفاوت است و باید از راهنمای رسمی آن سبک استفاده کرد. در نهایت درک این نکته که رفرنس‌دهی تنها یک الزام فنی نیست بلکه یک مسئولیت اخلاقی برای قدردانی از کار دیگران و جلوگیری از سرقت فکری است اهمیت بالایی دارد.

برای استناددهی به تصاویر از کدام سبک رفرنس‌دهی باید استفاده کنیم؟

انتخاب سبک رفرنس‌دهی (مانند APA MLA Chicago) بستگی به الزامات دانشگاه رشته تحصیلی یا دستورالعمل‌های نشریه‌ای دارد که مقاله را برای آن ارسال می‌کنید. مهم‌ترین اصل انتخاب یک سبک و استفاده یکنواخت از آن در کل متن است.

چگونه به تصویری بدون عنوان استناد کنیم؟

اگر تصویری عنوان ندارد معمولاً از یک توصیف مختصر و گویا از محتوای تصویر به جای عنوان استفاده می‌شود. این توصیف در برخی سبک‌ها داخل براکت قرار می‌گیرد و در برخی دیگر بدون براکت می‌آید.

چه اطلاعاتی برای رفرنس‌دهی به تصاویر لازم است؟

اطلاعات کلیدی شامل نام خالق (عکاس نقاش طراح) عنوان تصویر سال یا تاریخ خلق/انتشار نوع فرمت (عکس نقاشی) و اطلاعات منبع انتشار (نام وب‌سایت کتاب موزه URL) است. جزئیات مورد نیاز بسته به سبک رفرنس‌دهی متفاوت است.

نحوه رفرنس دهی به عکس‌ها یا اسکرین‌شات‌های شخصی چگونه است؟

تصاویر یا اسکرین‌شات‌های شخصی که خودتان تهیه کرده‌اید معمولاً به عنوان «شکل» (Figure) در متن آورده شده و در زیرنویس به «اثر خود نویسنده» یا مشابه آن اشاره می‌شود و نیازی به ورودی در فهرست منابع ندارند مگر اینکه در جایی منتشر شده باشند.

چرا رفرنس دهی به تصاویر اهمیت دارد؟

رفرنس‌دهی به تصاویر برای رعایت حقوق مالکیت فکری خالق اثر جلوگیری از سرقت ادبی افزایش اعتبار علمی پژوهش و امکان ردیابی منبع اصلی تصویر توسط خوانندگان ضروری است.

آیا استفاده از نرم‌افزارهای رفرنس‌دهی برای تصاویر توصیه می‌شود؟

بله استفاده از نرم‌افزارهای مدیریت رفرنس مانند EndNote Mendeley یا Zotero برای سازماندهی منابع بصری و تولید خودکار استنادها و فهرست منابع بر اساس سبک‌های مختلف به افزایش دقت و سرعت کار کمک شایانی می‌کند.