بخشیدن مهریه بدون شاهد

بخشیدن مهریه بدون شاهد از نظر قانونی منع صریحی ندارد، اما اعتبار و قابلیت اثبات آن در مراجع قضایی، به ویژه در صورت عدم ثبت رسمی، با چالش های جدی روبروست. برای اطمینان از قطعیت بخشش و جلوگیری از مشکلات حقوقی آتی، ثبت رسمی در دفتر اسناد رسمی و انتخاب نوع صحیح بخشش (ابراء) اهمیت حیاتی دارد.

مهریه به عنوان یک حق مالی شرعی و قانونی برای زن، پس از عقد به مالکیت او درمی آید. این حق، مانند هر حق مالی دیگری، قابلیت نقل و انتقال، مطالبه یا بخشش را دارد. تصمیم به بخشیدن مهریه می تواند ناشی از دلایل مختلفی باشد؛ از عشق و علاقه و توافقات خانوادگی گرفته تا بخشی از فرآیند طلاق توافقی. در هر صورت، برای زوجین، به ویژه برای مردانی که قصد اطمینان از بخشش مهریه را دارند، درک ابعاد حقوقی و پیامدهای این اقدام بسیار مهم است. سوالی که اغلب مطرح می شود این است که آیا بخشیدن مهریه نیازمند حضور شاهد است؟ آیا می توان بدون حضور در دفتر اسناد رسمی و صرفاً با یک دست نوشته یا به صورت شفاهی مهریه را بخشید و این بخشش از اعتبار قانونی برخوردار خواهد بود؟

این مقاله به صورت جامع و دقیق به تمامی این ابهامات پاسخ می دهد. ما در ادامه به بررسی مبانی قانونی بخشیدن مهریه بدون شاهد، انواع بخشش مهریه (هبه، ابراء، بذل) و تفاوت های حیاتی آن ها در قابلیت رجوع، ریسک های بخشیدن مهریه به صورت غیررسمی، پیامدهای حقوقی برای زن و مرد، شرایط بخشش مهریه بدون اجازه پدر، نحوه بخشش در طلاق توافقی و مدارک لازم برای ثبت رسمی آن خواهیم پرداخت. همچنین، یک نمونه متن حقوقی جامع برای ابراء مهریه ارائه خواهد شد تا مخاطبان با درکی عمیق و کاربردی، تصمیمی آگاهانه در این زمینه اتخاذ کنند و از بروز اختلافات آتی جلوگیری به عمل آید.

مبانی قانونی بخشش مهریه: آیا به شاهد نیاز است؟

یکی از پرسش های کلیدی در زمینه بخشیدن مهریه، لزوم یا عدم لزوم حضور شاهد است. طبق اصول کلی حقوق مدنی ایران، برای بخشش یا اسقاط حقوق مالی، از جمله مهریه، قانوناً نیازی به حضور شاهد نیست. این بدان معناست که یک زن بالغ و عاقل می تواند مهریه خود را بدون حضور هیچ شاهدی به همسرش ببخشد و این عمل به خودی خود دارای اعتبار حقوقی است.

با این حال، باید بین «صحت قانونی عمل» و «قابلیت اثبات آن در دادگاه» تمایز قائل شد. در حالی که قانون صراحتاً الزام به حضور شاهد نکرده است، در عمل و به هنگام بروز اختلاف و طرح دعوا در مراجع قضایی، نبود شاهد می تواند اثبات ادعای بخشش مهریه را برای مرد بسیار دشوار سازد. فرض کنید زنی مهریه خود را به صورت غیررسمی یا شفاهی به همسرش بخشیده است. اگر بعدها این زن منکر بخشش شود یا ادعا کند که تحت اجبار یا اکراه این کار را انجام داده، مردی که شاهد یا سند رسمی معتبری در دست ندارد، برای اثبات بخشش با چالش های حقوقی جدی مواجه خواهد شد.

اینجاست که نقش دفاتر اسناد رسمی برجسته می شود. ثبت رسمی بخشش مهریه در دفتر اسناد رسمی، جایگزینی مطمئن و معتبر برای حضور شاهد است. سندی که در دفاتر اسناد رسمی تنظیم و ثبت می شود، یک سند رسمی محسوب شده و از اعتبار قانونی بالایی برخوردار است. در این حالت، دیگر نیازی به شهادت شاهد برای اثبات بخشش نیست، زیرا ماهیت رسمی سند، خود گواه صحت و قطعیت آن است و دعوای انکار یا تردید نسبت به آن، به سادگی قابل پذیرش نیست. بنابراین، با وجود عدم الزام قانونی به حضور شاهد، توصیه اکید بر آن است که برای بخشش مهریه، از طریق دفاتر اسناد رسمی اقدام شود تا از هرگونه ابهام و اختلاف آتی جلوگیری به عمل آید.

انواع بخشش مهریه: قابل رجوع یا غیرقابل رجوع؟

نوع بخشیدن مهریه، از حضور یا عدم حضور شاهد، اهمیت به مراتب بیشتری دارد. چرا که بسته به نوع بخشش، امکان پشیمانی و رجوع زن از مهریه متفاوت خواهد بود. درک دقیق تفاوت های حقوقی میان هبه، ابراء و بذل مهریه برای هر دو طرف، به ویژه برای مردان که خواهان قطعیت بخشش هستند، بسیار حیاتی است.

۱. هبه مهریه (بخشش از نوع هدیه)

هبه در لغت به معنای بخشش و هدیه است. از منظر حقوقی، زمانی که زن مهریه خود را به عنوان هدیه به مرد می بخشد، عمل هبه مهریه اتفاق افتاده است. این نوع بخشش، علی رغم ظاهر سخاوتمندانه اش، از نظر حقوقی دارای یک ویژگی مهم است: قابلیت رجوع.

• تعریف: زن با اراده خود، مهریه را به عنوان هدیه به ملکیت مرد درمی آورد.
• قابلیت رجوع: طبق ماده ۸۰۳ قانون مدنی، واهب (هبه کننده یا همان زن) می تواند مادام که عین موهوبه (مهریه بخشیده شده) موجود است، از هبه خود رجوع کند. این بدان معناست که اگر مهریه به صورت عین معین (مثلاً یک ملک مشخص) هبه شده باشد و آن عین هنوز در ملکیت مرد باشد و او تصرفی در آن نکرده باشد که موجب تغییر ماهیت آن شود، زن می تواند مهریه بخشیده شده را مطالبه کند. حتی اگر مهریه سکه یا وجه نقد باشد و مرد آن را مصرف نکرده باشد، قابلیت رجوع وجود دارد.
• موارد عدم قابلیت رجوع:
  1. فوت: با فوت واهب (زن) یا متهب (مرد)، امکان رجوع از هبه از بین می رود.
  2. تصرف: اگر متهب (مرد) در عین موهوبه (مهریه) تصرف کند، مثلاً آن را بفروشد، ببخشد یا تغییرات اساسی در آن ایجاد کند، رجوع از هبه ممکن نیست.
  3. معوض بودن هبه: اگر هبه در ازای دریافت عوض (چیزی در مقابل) صورت گرفته باشد، مثلاً زن مهریه را بخشیده و در مقابل حق طلاق گرفته باشد، هبه غیرقابل رجوع خواهد بود.
  4. هبه به خویشاوندان نسبی: هبه به خویشاوندان نسبی (مانند پدر و مادر به فرزند و بالعکس) نیز از موارد غیرقابل رجوع است، اما این مورد شامل هبه بین زوجین نمی شود.
• نکته حیاتی برای مردان: اگر مردی قصد دارد مهریه هبه شده را غیرقابل رجوع کند، می تواند بلافاصله پس از هبه، در آن مهریه تصرفی انجام دهد که ماهیت آن را تغییر دهد یا آن را به شخص ثالثی منتقل کند. همچنین، بهترین راه برای اطمینان از عدم رجوع، تبدیل هبه به هبه معوض یا ترجیحاً اقدام به ابراء مهریه است.

۲. ابراء مهریه (بری الذمه کردن)

ابراء به معنای اسقاط دین و بری الذمه کردن مدیون است. این نوع بخشش، محکم ترین و قطعی ترین راه برای بخشیدن مهریه محسوب می شود و به همین دلیل، در صورت تمایل به بخشش قطعی، به شدت توصیه می گردد.

• تعریف: زن به صراحت و با اراده کامل اعلام می کند که مرد را از پرداخت تمام یا بخشی از مهریه بری الذمه کرده و دیگر هیچ حقی برای مطالبه آن ندارد. در ابراء، زن از حق خود می گذرد و نه اینکه آن را هبه کند.
• عدم قابلیت رجوع: مهمترین ویژگی ابراء این است که کاملاً قطعی و غیرقابل رجوع است. به محض ابراء، دین مهریه از ذمه مرد ساقط شده و زن به هیچ وجه نمی تواند آن را مجدداً مطالبه کند، حتی اگر بعدها پشیمان شود.
• چرا ابراء محکم ترین نوع بخشش است: ابراء، ماهیت دین مهریه را کاملاً از بین می برد و هیچ راهی برای احیای مجدد آن وجود ندارد. این امر، امنیت حقوقی کاملی را برای مرد فراهم می کند.

۳. بذل مهریه (معمولاً در طلاق خلع و مبارات)

بذل مهریه اغلب در زمینه طلاق خلع و مبارات مطرح می شود. در این نوع طلاق ها، زن به دلیل کراهت (تنفر) از همسر، حاضر به بذل (بخشیدن) تمام یا بخشی از مهریه خود به مرد می شود تا مرد او را طلاق دهد.

• تعریف: زن در ازای طلاق گرفتن (در طلاق خلع یا مبارات) تمام یا بخشی از مهریه خود را به مرد می بخشد.
• قابلیت رجوع: بذل مهریه در طلاق خلع یا مبارات، در طول مدت عده طلاق، قابل رجوع است. یعنی زن می تواند در طول عده از بذل خود پشیمان شده و به مهریه رجوع کند. در این صورت، طلاق از نوع خلع یا مبارات به طلاق رجعی تبدیل می شود و مرد نیز حق رجوع به زندگی مشترک را پیدا می کند.
• بذل بلاعوض: بذل مهریه می تواند به صورت بلاعوض نیز صورت گیرد که در این حالت، اگر به صورت صریح و با عباراتی شبیه به ابراء انجام شود، غیرقابل رجوع خواهد بود. اما این مورد کمتر رایج است و اصطلاح بذل بیشتر در بستر طلاق خلع و مبارات به کار می رود.

برای درک بهتر تفاوت های این سه نوع بخشش مهریه، جدول زیر می تواند مفید باشد:

ویژگی	هبه مهریه	ابراء مهریه	بذل مهریه (در طلاق خلع/مبارات)
تعریف	بخشیدن مهریه به عنوان هدیه	بری الذمه کردن مرد از پرداخت مهریه	بخشیدن مهریه در ازای گرفتن طلاق
قابلیت رجوع	بله (در صورت بقای عین موهوبه و عدم تصرف و…)	خیر (کاملاً غیرقابل رجوع)	بله (در طول مدت عده طلاق)
قطعی بودن	متزلزل (بستگی به شرایط دارد)	بسیار بالا و قطعی	متزلزل (در طول عده)
هدف اصلی	بخشندگی و هدیه	اسقاط کامل دین	رضایت به طلاق از طرف زن

بخشیدن مهریه بدون حضور در دفتر اسناد رسمی (با برگه عادی یا شفاهی): ریسک ها و راهکارها

گرچه در قانون مدنی ایران، ثبت رسمی بخشش مهریه برای اعتبار بخشش الزامی نیست، اما بخشیدن مهریه بدون حضور در دفتر اسناد رسمی، ریسک های جدی و پیامدهای ناگواری را برای هر دو طرف، به خصوص مرد، به همراه دارد. این نوع بخشش می تواند به دو صورت برگه عادی (دست نویس) یا شفاهی انجام شود.

اعتبار برگه عادی (دست نویس)

یک برگه دست نویس که توسط زن امضا و اثر انگشت شده باشد و در آن صراحتاً مهریه بخشیده شده باشد، فی نفسه یک سند عادی محسوب می شود و در صورت عدم انکار یا ادعای اکراه از سوی زن، می تواند در دادگاه معتبر شناخته شود. این برگه نشان دهنده اراده و قصد زن در زمان بخشش است.

اما چالش های اثبات آن بسیار زیاد است:

• دشواری اثبات در صورت انکار: اگر زن بعدها منکر امضا یا محتوای برگه شود و ادعا کند که امضای او نیست یا برگه جعلی است، مرد باید با ارائه دلایل و مدارک کافی، صحت سند و امضای زن را اثبات کند که این فرآیند اغلب دشوار و زمان بر است.
• ادعای اکراه یا اجبار: زن می تواند ادعا کند که تحت اجبار، اکراه یا تهدید این برگه را امضا کرده است. در این صورت، اثبات عدم وجود اکراه بر عهده مرد خواهد بود که به دلیل ماهیت ذهنی اکراه، کاری بسیار سخت و گاه ناممکن است.
• فوت زن: در صورت فوت زن، ورثه او می توانند مهریه را مطالبه کنند و اگر تنها مدرک، یک برگه عادی بدون شاهد باشد، اثبات اعتبار آن در برابر ورثه می تواند با چالش روبرو شود.
• توصیه در صورت اضطرار: در شرایطی که امکان مراجعه به دفتر اسناد رسمی وجود ندارد و بخشش با برگه عادی انجام می شود، اکیداً توصیه می شود که حداقل دو شاهد مرد (یا یک مرد و دو زن) پای برگه را امضا کنند و اثر انگشت بزنند. هرچند که حتی با حضور شاهد نیز، قدرت اثباتی سند عادی به اندازه سند رسمی نخواهد بود و همچنان امکان انکار یا ادعای اکراه وجود دارد. این راهکار تنها می تواند کمی به قدرت اثبات بیفزاید، اما قطعیت را تضمین نمی کند.

بخشش شفاهی مهریه

بخشش شفاهی مهریه، به این معنا که زن صرفاً با کلام، بدون هیچ سند یا مدرک مکتوبی، مهریه خود را به مرد ببخشد، در مراجع قضایی تقریباً هیچ اعتبار حقوقی ندارد.

• عدم اعتبار حقوقی: در دعاوی مهریه، سندیت و امکان اثبات حرف اول را می زند. بخشش شفاهی به دلیل فقدان هرگونه مدرک مستند، قابل اثبات نیست و دادگاه نمی تواند بر پایه ادعای شفاهی مرد مبنی بر بخشش مهریه، حکم به سقوط مهریه صادر کند.
• خطرات و پیامدهای جدی: مردی که تنها با تکیه بر بخشش شفاهی همسرش، خیال خود را از بابت مهریه راحت می کند، در صورت بروز اختلاف و مطالبه مهریه توسط زن، در وضعیت بسیار نامطلوبی قرار خواهد گرفت. حتی شهادت شاهدان مبنی بر بخشش شفاهی نیز ممکن است در دادگاه به دلیل عدم وجود سند مکتوب و ابهامات قانونی کافی نباشد.

بهترین و مطمئن ترین راه برای بخشیدن مهریه، مراجعه به دفتر اسناد رسمی و ثبت آن به صورت سند رسمی، به ویژه از نوع ابراء مهریه است. این اقدام، قطعیت و اعتبار حقوقی بخشش را تضمین می کند و از بروز هرگونه اختلاف و چالش حقوقی در آینده جلوگیری به عمل می آورد.

پیامدهای بخشیدن مهریه بدون شاهد برای زوجین

بخشیدن مهریه بدون شاهد، اگرچه از نظر قانونی منع صریحی ندارد، اما می تواند پیامدهای جدی و نامطلوبی برای هر دو طرف داشته باشد. درک این پیامدها به زوجین کمک می کند تا تصمیمات آگاهانه تری بگیرند.

برای زن (زوجه)

زن با بخشیدن مهریه خود بدون شاهد و به ویژه بدون ثبت رسمی، ممکن است با چالش های زیر روبرو شود:

• از دست دادن حق مالی بدون قطعیت: اگر نوع بخشش از نوع هبه باشد و شرایط رجوع فراهم شود، یا اگر بخشش به صورت شفاهی باشد و مرد منکر آن شود، زن ممکن است بدون داشتن مدرک معتبر، حق مالی خود را از دست بدهد و نتواند آن را مجدداً مطالبه کند، یا در فرآیند اثبات با مشکلات جدی مواجه شود.
• احتمال سوءاستفاده از عدم آگاهی: در برخی موارد، ممکن است زن به دلیل عدم آگاهی از پیامدهای حقوقی، مهریه خود را به صورت غیررسمی ببخشد و بعدها پشیمان شود یا متوجه سوءاستفاده از وضعیت خود گردد.
• کاهش قدرت چانه زنی در طلاق: در صورت عدم ثبت رسمی بخشش، اگر رابطه به سمت طلاق پیش برود، زن ممکن است در مقابل مطالبه مهریه با ادعای بخشش از سوی مرد روبرو شود و قدرت چانه زنی خود را در توافقات طلاق از دست بدهد.

برای مرد (زوج)

برای مرد نیز بخشش مهریه بدون شاهد، می تواند خطرات و ابهامات زیادی ایجاد کند:

• همچنان در معرض مطالبه مهریه: در صورتی که بخشش از نوع هبه باشد و قابلیت رجوع داشته باشد، یا اگر به صورت غیررسمی و غیرقابل اثبات باشد، مرد همچنان در معرض مطالبه مهریه از سوی زن یا حتی ورثه او پس از فوت زن قرار دارد. این عدم قطعیت، بار روانی و مالی زیادی را به دنبال خواهد داشت.
• بار اثبات سنگین در دادگاه: اگر زن منکر بخشش مهریه شود، بار اثبات این بخشش بر عهده مرد است. اثبات یک عمل حقوقی بدون سند رسمی و شاهد معتبر، در دادگاه بسیار دشوار و پرهزینه خواهد بود و ممکن است مرد با وجود حسن نیت، نتواند ادعای خود را به اثبات برساند.
• عدم قطعیت در وضعیت مالی: تا زمانی که مهریه به صورت قطعی و غیرقابل رجوع بخشیده و ثبت نشده باشد، وضعیت مالی مرد در خصوص این دین مشخص نیست و ممکن است در برنامه ریزی های مالی آینده او اخلال ایجاد کند.

بنابراین، برای حفظ حقوق و جلوگیری از مشکلات آتی، هم برای زن و هم برای مرد، اکیداً توصیه می شود که هرگونه بخشش مهریه به صورت رسمی و با آگاهی کامل از نوع بخشش (به ویژه ابراء) انجام شود.

بخشیدن مهریه بدون اجازه پدر: شرایط و محدودیت ها

یکی دیگر از موضوعات مهم در خصوص بخشیدن مهریه، مسئله نیاز یا عدم نیاز به اجازه پدر است. این پرسش اغلب در دفاتر اسناد رسمی یا در مشاوره های حقوقی مطرح می شود.

استقلال مالی زن بالغ

بر اساس اصول فقهی و حقوقی ایران، زن پس از رسیدن به سن بلوغ (۹ سال تمام قمری برای دختران) و رشد (۱۸ سال تمام شمسی)، از نظر مالی استقلال کامل دارد. این بدان معناست که یک زن بالغ و رشید می تواند در دارایی ها و حقوق مالی خود، از جمله مهریه، هرگونه تصرفی که می خواهد انجام دهد، اعم از مطالبه، بخشش، فروش یا هبه، بدون نیاز به کسب اجازه از پدر یا هر ولی قهری دیگری.

ماده ۱۱۱۸ قانون مدنی صراحتاً بیان می دارد: زن می تواند در دارایی خود هر تصرفی را که می خواهد بکند. مهریه نیز جزء دارایی زن محسوب می شود و لذا زن می تواند بدون اذن پدر، آن را به همسرش ببخشد.

استثنائات و ملاحظات

با وجود اصل استقلال مالی زن بالغ، در برخی موارد خاص، ممکن است اذن ولی یا قیم ضروری باشد:

• سن زیر ۱۸ سال: اگر زن هنوز به سن رشد قانونی (۱۸ سال تمام شمسی) نرسیده باشد و از نظر دادگاه عدم رشد او ثابت شده باشد (مثلاً به دلیل سفاهت)، برای انجام امور مالی مهم مانند بخشش مهریه، نیاز به اجازه ولی (پدر یا جد پدری) یا قیم خود دارد. در این موارد، بخشش مهریه بدون اذن ولی/قیم معتبر نخواهد بود.
• موارد شبهه در عقل و اراده: در برخی شرایط نادر، اگر شبهه ای در سلامت عقل یا اراده زن وجود داشته باشد (مثلاً بیماری های روانی حاد)، ممکن است نیاز به تأیید دادگاه یا اذن قیم باشد.

عرف دفاتر اسناد رسمی

با اینکه قانوناً زن بالغ و رشید برای بخشیدن مهریه نیازی به اذن پدر ندارد، اما در عمل برخی دفاتر اسناد رسمی، گاهی بر حضور پدر یا ارائه رضایت نامه کتبی از سوی او اصرار می ورزند. این اصرار معمولاً از جنبه حمایتی و عرفی نشأت می گیرد، به خصوص در مواردی که بخشش مهریه در بستر اختلاف یا طلاق صورت می گیرد و دفترخانه قصد دارد از تصمیمات عجولانه یا تحت فشار زن جلوگیری کند.

این رویکرد، هرچند جنبه قانونی الزام آور ندارد، اما برای رعایت احتیاط و جلوگیری از مشکلات بعدی اتخاذ می شود. اگرچه زن می تواند با تکیه بر استقلال مالی خود، در صورت عدم همکاری یک دفترخانه، به دفترخانه دیگری مراجعه کند که این عرف را اعمال نمی کند، اما آگاهی از این رویه عرفی ضروری است.

راهکارهای مواجهه با عرف دفاتر

در صورتی که دفترخانه بر حضور پدر اصرار ورزد و امکان حضور پدر فراهم نباشد، زن می تواند با ارائه مدارکی نظیر:

• گواهی فوت پدر یا گواهی حجر او.
• معرفی یکی از بستگان درجه یک (مانند برادر یا دایی) به عنوان مطلع و نه به عنوان ولی.
• تأکید بر استقلال مالی و اراده کامل خود.

اقدام به ثبت بخشش مهریه کند. در نهایت، اصل قانونی بر استقلال مالی زن بالغ و رشید استوار است و دفاتر اسناد رسمی نمی توانند به صورت مطلق، بدون توجیه قانونی، مانع از اعمال این حق شوند.

بخشیدن مهریه بدون شاهد در طلاق توافقی

طلاق توافقی یکی از انواع طلاق است که در آن زوجین بر سر تمامی مسائل مربوط به جدایی از جمله مهریه، نفقه، حضانت فرزند و ملاقات با او به توافق می رسند. در این فرآیند، بخشیدن مهریه از سوی زن، یک جزء رایج و اساسی محسوب می شود و معمولاً زن در ازای طلاق توافقی، تمام یا بخشی از مهریه خود را به مرد می بخشد.

چگونگی درج توافق بخشش مهریه در سند طلاق توافقی

در طلاق توافقی، توافقات زوجین در خصوص مهریه و سایر حقوق، در یک صورت جلسه یا توافق نامه رسمی ثبت می شود که مبنای صدور گواهی عدم امکان سازش و سپس رأی طلاق خواهد بود. برای بخشش مهریه در این بستر، چند نکته حقوقی مهم وجود دارد:

• اهمیت ذکر صریح نوع بخشش: در متن توافق نامه طلاق، باید به صورت بسیار صریح و دقیق، نوع بخشش مهریه مشخص شود. بهترین و مطمئن ترین گزینه برای مرد، این است که زن مهریه را از نوع ابراء ببخشد. با ذکر عبارت اینجانبه [نام زوجه] تمامی مهریه خود را به زوج ابراء می نمایم، قطعیت بخشش و غیرقابل رجوع بودن آن تضمین می شود.
• بذل مهریه در طلاق خلع: اگر طلاق از نوع خلع باشد (که زن به دلیل کراهت از زوج، مهریه یا مالی معادل آن را می بخشد تا طلاق بگیرد)، اصطلاح بذل مهریه به کار می رود. همانطور که پیشتر گفته شد، بذل مهریه در طلاق خلع، تا پایان مدت عده (حدود سه ماه و ده روز) قابل رجوع است. یعنی اگر زن در طول عده از بذل خود پشیمان شود و به مهریه رجوع کند، مرد نیز حق رجوع به زندگی مشترک را خواهد داشت. بنابراین، اگر هدف قطعیت کامل است، باید از کلمه ابراء استفاده شود.
• لزوم ثبت رسمی: هرچند توافق نامه طلاق در دادگاه تنظیم می شود، اما برای رسمیت یافتن کامل بخشش مهریه، بهتر است زن به همراه مرد به دفتر اسناد رسمی مراجعه و یک اقرارنامه رسمی مبنی بر ابراء مهریه تنظیم کند. سپس این اقرارنامه به دفتر ازدواج و طلاق ارائه می شود تا در سند طلاق درج گردد. این کار از هرگونه ادعای احتمالی در آینده جلوگیری می کند.

نکات حقوقی مرتبط با رجوع از بذل در طلاق خلع

اگر زن در طلاق توافقی، مهریه خود را از نوع بذل (به جای ابراء) بخشیده باشد و هنوز در مدت عده طلاق باشد، حق رجوع به بذل خود را دارد. رجوع از بذل مهریه به معنای مطالبه مجدد مهریه است و نتیجه آن تبدیل طلاق خلع به طلاق رجعی خواهد بود. در این صورت، مرد نیز حق رجوع به زن را دارد و زندگی مشترک می تواند از سر گرفته شود. اگر مرد قصد دارد بخشش مهریه قطعی باشد و از رجوع زن جلوگیری کند، باید اصرار بر ابراء مهریه در توافق نامه و سند رسمی داشته باشد.

به طور خلاصه، بخشیدن مهریه در طلاق توافقی، یک فرآیند حقوقی دقیق است که نیازمند آگاهی کامل از اصطلاحات و پیامدهای هر نوع بخشش است. ثبت رسمی و استفاده از واژگان حقوقی صحیح، امنیت و قطعیت لازم را برای هر دو طرف فراهم می کند.

مدارک لازم برای ثبت رسمی بخشش مهریه

همانطور که تأکید شد، برای اطمینان از اعتبار و قطعیت بخشش مهریه، بهترین راه، ثبت رسمی آن در دفتر اسناد رسمی است. برای انجام این فرآیند، زوجین باید مدارک خاصی را به همراه داشته باشند تا دفترخانه بتواند سند رسمی اقرارنامه بخشش یا ابراء مهریه را تنظیم و ثبت کند. حضور شاهد برای این فرآیند از نظر قانونی الزامی نیست، زیرا خود سند رسمی، بالاترین اعتبار اثباتی را دارد.

مدارک لازم برای ثبت رسمی بخشش مهریه عبارتند از:

1. شناسنامه زوجین: اصل شناسنامه هر دو طرف (زن و شوهر) برای احراز هویت و ثبت دقیق اطلاعات فردی ضروری است.
2. کارت ملی زوجین: اصل کارت ملی هوشمند زوجین برای تأیید هویت و کد ملی آنها مورد نیاز است.
3. اصل سند ازدواج (عقدنامه): سند ازدواج معتبرترین مدرک برای اثبات رابطه زوجیت و محتوای مهریه است. در صورتی که اصل سند ازدواج مفقود شده باشد، ارائه رونوشت معتبر آن از دفترخانه محل عقد یا اداره ثبت احوال ضروری است.
4. حضور زوجین: زن و شوهر باید شخصاً در دفتر اسناد رسمی حضور یابند. در صورتی که یکی از طرفین (معمولاً زن برای بخشش) نتواند حضور یابد، می تواند با ارائه وکالت نامه رسمی و معتبر به شخص دیگری (وکیل) این اختیار را بدهد که از طرف او اقدام کند. البته برای بخشش مهریه، حضور خود زوجه معمولاً الزامی است، مگر در موارد خاص و با وکالت نامه صریح.
5. آگاهی کامل: مهم است که زن در زمان امضای اقرارنامه، در کمال صحت عقل و با اراده آزاد و آگاهی کامل از مفاد و پیامدهای حقوقی سند اقدام به بخشش مهریه کند. سردفتر موظف است این موضوع را احراز کند.

با ارائه این مدارک و رعایت تشریفات قانونی، سند رسمی بخشش یا ابراء مهریه تنظیم و در دفاتر اسناد رسمی ثبت می گردد. این سند، ضمانت کننده حقوقی برای هر دو طرف خواهد بود و از بروز هرگونه چالش حقوقی در آینده جلوگیری می کند.

نمونه متن اقرارنامه جامع ابراء مهریه (برای ثبت در دفتر اسناد رسمی)

این نمونه متن برای تنظیم یک اقرارنامه رسمی ابراء مهریه در دفتر اسناد رسمی است. استفاده از عبارات حقوقی قوی و صریح در این سند، برای اطمینان از غیرقابل رجوع بودن بخشش و بری الذمه شدن کامل زوج، حیاتی است.

اقرارنامه ابراء تمامی مهریه

در تاریخ: [تاریخ کامل]

این دفتر حاضر گردیدند:

1. خانم/سرکار خانم: [نام کامل زوجه] فرزند [نام پدر]، به شماره شناسنامه [شماره شناسنامه]، کد ملی [شماره کد ملی]، متولد [تاریخ تولد]، صادره از [محل صدور شناسنامه]، با آدرس محل اقامت [آدرس دقیق زوجه شامل شهر، خیابان، کوچه، پلاک، کد پستی]. (زوجه سند نکاحیه شماره [شماره عقدنامه] مورخ [تاریخ عقدنامه] صادره از دفتر ازدواج شماره [شماره دفترخانه ازدواج] حوزه ثبتی [نام شهر حوزه ثبتی])
2. آقای: [نام کامل زوج] فرزند [نام پدر]، به شماره شناسنامه [شماره شناسنامه]، کد ملی [شماره کد ملی]، متولد [تاریخ تولد]، صادره از [محل صدور شناسنامه]، با آدرس محل اقامت [آدرس دقیق زوج شامل شهر، خیابان، کوچه، پلاک، کد پستی].

بعدالحضور زوجه:
اینجانبه، خانم [نام کامل زوجه]، در کمال صحت و سلامت عقل و قوای دماغی، با اراده و قصد کامل، بدون هیچگونه اجبار، اکراه، تدلیس یا اشتباهی، و با علم و اطلاع کافی از تمامی مفاد قانونی و حقوقی مترتب بر این سند، بدینوسیله به صورت صریح و صحیح شرعی و قانونی، اقرار و اعلام می نمایم که:

تمامی مهریه مندرج در سند نکاحیه فوق الذکر، که عبارت است از [تعداد] سکه تمام بهار آزادی و [سایر اقلام مهریه مانند: یک جلد کلام الله مجید، مبلغ وجه رایج و… با ذکر جزئیات دقیق]، را به همسر دائم خود، آقای [نام کامل زوج]، ابراء نمودم.

با این ابراء، ذمه زوج محترم در خصوص تمامی مهریه مذکور، از هر حیث، کاملاً و برای همیشه بری گردیده و اینجانبه به هیچ عنوان حق هیچگونه مطالبه ای تحت هیچ عنوان قانونی یا عرفی (اعم از مهریه عندالمطالبه، عندالاستطاعه، هبه، بذل، صلح، یا هر عنوان دیگر) از ایشان در حال و آینده نخواهم داشت و کلیه حقوق مادی و معنوی خود را در این خصوص سلب و ساقط می نمایم.

همچنین اقرار می نمایم که سایر حقوق مالی و غیرمالی خود را (مانند نفقه، اجرت المثل، نحله و …) تا این تاریخ از همسرم دریافت نموده و ضمن عقد خارج لازم [در صورت وجود: که فی مابین اینجانبه و آقای [نام کامل زوج] منعقد گردید، به شماره و تاریخ [شماره و تاریخ عقد خارج لازم]] هرگونه ادعا و اعتراض احتمالی آینده را، ولو به عنوان تضرر و غیره، از خود سلب و ساقط نموده ام.

این اقرارنامه بنا به درخواست و اراده کامل اینجانبه زوجه تنظیم و ثبت گردیده و اینجانبه با علم و اطلاع کامل از مفاد و مندرجات آن و بدون هیچگونه ابهام یا شک و تردیدی، اقدام به امضاء نمودم.

بعدالحضور زوج:
زوج نیز ضمن تأیید صحت و سقم اقرارات زوجه، مراتب قبول و رضایت کامل خود را در خصوص ابراء مهریه مذکور اعلام می دارد و حق هرگونه ادعا و اعتراضی را در این خصوص از خود سلب و ساقط می نماید.

این سند که به منزله اقرارنامه رسمی ابراء تمامی مهریه و اسقاط سایر حقوق مالی زوجه به شرح فوق می باشد، بنا به تقاضای زوجین تنظیم و به ثبت رسید و نامبردگان با علم و اطلاع کامل از مفاد و مندرجات آن، اقدام به امضاء و اثر انگشت نمودند. زوجین حق هرگونه ادعا و اعتراضی را در حال و آینده از خود سلب و ساقط نمودند و در صورت اعتراض از درجه اعتبار ساقط بوده و کان لم یکن تلقی می گردد و مسئولیت تمامی موارد با نامبردگان بوده و این دفترخانه هیچ مسئولیتی ندارد.

زوجین مذکور نیز مراتب رضایت، اهلیت، هویت و قصد و رضای یکدیگر را گواهی و تأیید می نمایند.

برابر نامه شماره [شماره نامه] مورخه [تاریخ نامه] دفتر ازدواج شماره [شماره دفتر ازدواج] تا این تاریخ نسبت به نکاحیه مذکور و مهریه مندرج در آن اجراییه صادر نگردیده و حق زوجه بقوت و اعتبار خود باقی است.

امضاء و اثر انگشت زوجه: [محل امضاء]
امضاء و اثر انگشت زوج: [محل امضاء]
امضاء و مهر سردفتر: [محل امضاء]

توضیحات تکمیلی اهمیت کلمات کلیدی:

• ابراء نمودم: این عبارت به صراحت نشان می دهد که زن دین مهریه را ساقط کرده و قصد رجوع ندارد.
• ذمه زوج محترم … کاملاً بری گردیده: تأکید بر عدم وجود بدهی و مسئولیت برای زوج.
• سلب و ساقط می نمایم: این عبارت حقوقی قوی، به معنای اسقاط حق مطالبه برای همیشه است و از رجوع احتمالی جلوگیری می کند.
• ضمن عقد خارج لازم: درج این بند (در صورت وجود) به تقویت غیرقابل رجوع بودن بخشش کمک می کند، زیرا شرط در ضمن عقد لازم، خود لازم الاجرا و غیرقابل فسخ است.

جمع بندی و توصیه های نهایی

در بررسی ابعاد حقوقی بخشیدن مهریه بدون شاهد، مشخص شد که قانون مدنی ایران به خودی خود الزامی برای حضور شاهد در این فرآیند قائل نیست. زن به عنوان مالک مهریه، می تواند با اراده خود و بدون نیاز به شاهد، آن را به همسرش ببخشد. با این حال، باید بین «صحت عمل حقوقی» و «قابلیت اثبات آن در مراجع قضایی» تفاوت قائل شد.

ریسک های بخشیدن مهریه به صورت غیررسمی، اعم از برگه عادی یا شفاهی، بسیار بالاست. در صورت عدم وجود سند رسمی و معتبر، اثبات بخشش در دادگاه، به ویژه در شرایط انکار یا ادعای اکراه از سوی زن، کاری بسیار دشوار و گاه ناممکن خواهد بود. این وضعیت می تواند پیامدهای نامطلوبی برای هر دو طرف داشته باشد: زن ممکن است حق مالی خود را بدون قطعیت از دست بدهد و مرد نیز همچنان در معرض مطالبه مهریه قرار گیرد و بار اثبات سنگینی را متحمل شود.

کلید اصلی در بخشش مهریه، انتخاب نوع صحیح بخشش است. در میان انواع بخشش (هبه، ابراء و بذل)، «ابراء مهریه» محکم ترین و قطعی ترین راه است، زیرا کاملاً غیرقابل رجوع بوده و دین مهریه را به طور کامل از ذمه مرد ساقط می کند. در مقابل، هبه و بذل مهریه (به ویژه در طلاق خلع و مبارات) قابلیت رجوع دارند و نمی توانند اطمینان خاطر کامل را برای مرد فراهم کنند.

توصیه اکید حقوقی بر این است که هرگونه بخشش مهریه، به صورت رسمی و با مراجعه به دفتر اسناد رسمی انجام شود. ثبت اقرارنامه ابراء مهریه در یک سند رسمی، اعتبار و قطعیت حقوقی آن را تضمین کرده و از بروز هرگونه اختلاف و چالش حقوقی در آینده جلوگیری می کند. زن برای بخشش مهریه نیازی به اجازه پدر ندارد، مگر در موارد خاص مانند عدم بلوغ یا رشد کامل.

با توجه به پیچیدگی ها و ظرافت های حقوقی این موضوع، مشورت با یک وکیل متخصص خانواده پیش از هرگونه اقدام، حیاتی است. وکیل می تواند با توجه به شرایط خاص هر پرونده، بهترین و مطمئن ترین راهکار را ارائه دهد و از تضییع حقوق طرفین جلوگیری کند. تصمیم گیری آگاهانه و مستند، از بروز پشیمانی و مشکلات جبران ناپذیر جلوگیری خواهد کرد.

سوالات متداول

آیا بخشش مهریه شفاهی یا با پیامک معتبر است؟

خیر. بخشش مهریه به صورت شفاهی یا صرفاً از طریق پیامک، فاقد اعتبار حقوقی لازم برای اثبات در مراجع قضایی است. برای بخشش مهریه، وجود یک سند مکتوب، ترجیحاً رسمی، ضروری است تا بتوان آن را در دادگاه اثبات کرد.

اگر زن بعد از بخشیدن مهریه پشیمان شود، می تواند آن را پس بگیرد؟

قابلیت پس گرفتن مهریه پس از بخشش، بستگی به نوع بخشش دارد:

• در صورت هبه مهریه: بله، زن می تواند تا زمانی که عین موهوبه (مهریه بخشیده شده) باقی است و مرد تصرفی که ماهیت آن را تغییر دهد انجام نداده باشد، از هبه خود رجوع کند.
• در صورت ابراء مهریه: خیر، ابراء مهریه کاملاً قطعی و غیرقابل رجوع است و زن به هیچ عنوان نمی تواند پس از ابراء، مهریه را مجدداً مطالبه کند.
• در صورت بذل مهریه (در طلاق خلع): بله، زن می تواند در طول مدت عده طلاق (حدود سه ماه و ده روز) از بذل خود رجوع کند که در این صورت، طلاق از نوع خلع به رجعی تبدیل می شود.

در صورت فوت مرد، تکلیف بخشش مهریه بدون شاهد چه می شود؟

اگر مهریه به صورت هبه بخشیده شده باشد و مرد فوت کند، حق رجوع زن از بین می رود و مهریه به ورثه مرد تعلق نخواهد گرفت. اما اگر بخشش به صورت غیررسمی (مثلاً شفاهی یا با برگه عادی) و غیرقابل اثبات باشد و زن منکر بخشش شود، ورثه مرد باید برای اثبات بخشش به دادگاه مراجعه کنند که در صورت نبود مدرک رسمی و شاهد، اثبات آن بسیار دشوار خواهد بود و ممکن است زن بتواند مهریه خود را از ماترک مرد مطالبه کند.

آیا در زمان عقد موقت هم می توان مهریه را بدون شاهد بخشید؟

بله، اصولاً احکام مربوط به بخشش مهریه در عقد موقت نیز مشابه عقد دائم است و زن می تواند مهریه خود را بدون نیاز به شاهد ببخشد. اما مانند عقد دائم، برای اطمینان از اعتبار و قابلیت اثبات بخشش، ثبت رسمی آن در دفتر اسناد رسمی (به صورت ابراء) بهترین راهکار است.

هزینه ثبت اقرارنامه بخشش مهریه در دفتر اسناد رسمی چقدر است؟

هزینه ثبت اقرارنامه بخشش مهریه در دفتر اسناد رسمی، شامل هزینه های قانونی، حق الثبت و حق التحریر است که بر اساس تعرفه های مصوب کانون سردفتران و دفتریاران تعیین می شود. این هزینه معمولاً ثابت و نسبتاً ناچیز است و در مقایسه با ریسک های عدم ثبت رسمی، بسیار به صرفه خواهد بود. (به عنوان یک بازه تقریبی، در زمان نگارش این مقاله، معمولاً از چند صد هزار تومان تجاوز نمی کند و برای اطلاع دقیق از تعرفه به روز باید به دفترخانه های اسناد رسمی مراجعه شود.)

آیا پدر زن می تواند مانع بخشش مهریه توسط دخترش شود؟

خیر، بر اساس ماده ۱۱۱۸ قانون مدنی و اصل استقلال مالی زن، اگر زن بالغ (بالای ۹ سال قمری) و رشید (بالای ۱۸ سال شمسی و دارای قدرت تشخیص امور مالی) باشد، برای بخشیدن مهریه خود نیازی به اجازه پدر یا ولی قهری ندارد و پدر نمی تواند مانع از این حق شود. با این حال، برخی دفاتر اسناد رسمی ممکن است از روی احتیاط یا عرف، اصرار بر حضور پدر یا کسب رضایت او داشته باشند که در این صورت می توان با تأکید بر استقلال مالی یا مراجعه به دفترخانه دیگر، این فرآیند را به انجام رساند.